bij Maastricht zouden wet eens meer
belang kunnen hebben gezien in een goede
verbinding tussen de Republiek en de andere
geallieerden op het continent. Daarvoor was
het bezit van Maastricht van groot gewicht.
Het knooppunt van al die conflicterende
krachten, Cronström, was 85 of 86 jaar oud.
Hij arriveerde op 14-juli in de vesting, twee
dagen na de aankomst van Löwendal en een
dag voor het formele begin van het beleg.
Hij had al vóór zijn benoeming zelf laten
weten dat hij zich niet in staat achtte deze
taak te vervullen. Hij was niet alleen oud,
maar had last van benauwdheid op zijn borst,
veroorzaakt door een verkoudheid en een
hoest die mij dikmaais belet de nodige ordres te
gevend7 Bovendien wees hij op zijn dovigheid.
En doof wés ie! De Beschryving der stad Bergen
op den Zoom vertelt dat tijdens een hevig
bombardement op 31 juli een bom viel op het
huis van Cronström, welke zyn Excellentie,
daar hy zeer zwaar van gehoor was en dus het
vallen niet bemerkt had, welhaast het leven
zoude gekost hebben, als hulpvaardige zielen
hem niet bijtijds voor dat hetyzer nog berstte in
veiligheid hadden gebracht/8 De uitdrukking
'en toen barstte de bom', gaat zo wat meer
voor je leven.
Volgens Van Gils en zijn mede-auteurs kreeg
Cronström gelijk: naar hun oordeel kon hij
zijn kibbelende vorstelijke ondergeschikten
niet aan. in zijn memoires zou Cronström
hebben geschreven dat hij er bij de twee
prinsen voortdurend op aandrong uitvallen
te doen om de opbouw van de Franse
naderingsloopgraven te verstoren, maar dat
dezen bleven weigeren/9 Het gaat om beide
generaals, dus kennelijk bedoelde hij zowel
uitvallen vanuit de vesting, als vanuit de linie
naar Steenbergen.
De secretaris van de hertog van Cumberland
vond dat de verdediging van deze zeer
belangrijke vesting werd toevertrouwd aan
een seniele stakker: that wretched doating
animal who was trusted with the defence of this
most important fortress.50
Als dat maar goed afloopt! Hoe het verder
gaat leest u in de volgende aflevering van De
Waterschans.
Wordt vervolgd
Noten:
1. Opnieuw dank aan David Ross uit Roosendaal,
Brabants correspondent van de Stichting Menno van
Coehoorn. Hij heeft een ontwerp van dit artikel gelezen
en becommentarieerd, vooral de vestingbouwkundige
aspecten. Zijn opmerkingen en suggesties zijn vrijwel
geheel overgenomen. De resterende fouten komen
uiteraard niet voor zijn rekening, maar voor die van
de auteur. Ook wederom dank aan drs. Jan Peeters,
conservator beheervan Het Markiezenhof, die hielp
bij het vinden van illustraties en literatuur en die altijd
bereid was over het beleg van 174-7 van gedachten te
wisselen.
2. Dr. 0. van Nimwegen, Dien fatalen dag. Het beleg van
Bergen op Zoom in 1747, Bergen op Zoom 1997 (hierna:
Van Nimwegen, Fatalen dag), inleiding, 6 - overgenomen
in: Jacob Eggers, Het beleg en de inname van Bergen op
Zoom en het fort de Roovere in 1747, Bergen op Zoom
2007 (hierna: Eggers, Beleg], 31.
3. Dr. Olaf van Nimwegen, De Republiek der Verenigde
Nederlanden als grote mogendheid. Buitenlandse politiek
en oorlogvoering in de eerste helft van de achttiende
eeuw en in het bijzonder tijdens de Oostenrijkse
Successieoorlog (1740-1748], Amsterdam 2002 (hierna:
Van Nimwegen, Grote Mogendheid), 298.
4. Jean-Pierre Bois, Maurice de Saxe, Parijs 1992 (hierna:
Bois), 408.
5. Drs. R.J.A. van Gils, Dr. W. Klinkert, Drs. H.
Roozenbeek, Bergen op Zoom als militaire stad,
Brochurereeks van de Sectie Militaire Geschiedenis,
Nummer 16, Den Haag, 1996 (hierna: Van Gils c.sj,
27; Van Nimwegen, Grote Mogendheid, 306: Hij [Maurits
van Saksen, A.S.] was er namelijk van overtuigd dat
wanneer de geallieerden voor de keuze geplaatst werden
óf Maastricht, óf Bergen op Zoom te ontzetten, zij voor de
laatstgenoemde vesting zouden kiezen. Van Nimwegen
verwijst hier in een noot naar Bois, 408.
6. Van Nimwegen, Republiek, 298.
7. Reed Browning, The war of the Austrian succession, New
York 1993 (hierna: Browning], 318.
8. O.J.A. Schwartz, Eene bijdrage tot Neerlands
krijgsgeschiedenisin: De Militaire Spectator, jaargang
59, 1890, nummers 1 tot en met 7 (hierna: Schwartz],
nummer 2, 109; op het internet: http://www.kvbk-
cultureelerfgoed.nl.
9. B.H. Liddell Hart, Strategy, Second Revised Edition,
Meridian, New York, 1991; 'the strategy of indirect
approach' is het kernthema van dit boek.
10. Van Nimwegen, Grote Mogendheid, 308.
11Van Nimwegen, Grote Mogendheid, 307-309.
12. Een uitvoerige en gedetailleerde beschrijving van
de vesting van Coehoorn, met plattegronden, biedt
W.A. van Ham, Merck toch hoe sterck. Bijdragen tot
de geschiedenis van de vestingwerken van Bergen op
Zoom, Studies uit Bergen op Zoom. Bijdragen tot de
geschiedenis uitgegeven door de Geschiedkundige
Kring van Stad en Land van Bergen op Zoom, nr. 4,
Bergen op Zoom, 1982 (hierna: Van Ham, Merck), 80-
87; Van Nimwegen, Fatalen Dag, 10-13; Van Nimwegen,
De Waterschans 2 - 2009
82
Grote Mogendheid, 306-307; David Ross, De vesting
Bergen op Zoom, het meesterwerk van Menno van
Coehoorn (hierna: Ross] - te vinden op de website van
de Stichting Menno van Coehoorn, www.coehoorn.nl;
Van Gils c.s, 23-27.
13. Vergelijk het bekende lied Merck toch hoe sterck, in:
Adriaen Valerius, Nederlandtsche Gedenk-clanck,
Amsterdam 1942, 235.
14. Van Ham, Merck, 74; Charles de Mooij, Geloof kan
Bergen verzetten. Reformatie en katholieke beleving te
Bergen op Zoom, Hilversum 1998, 42.
15. Van Ham, Merck, 76.
16. Schwartz, nummer 3, 146 en 147; hij schreef in het
gecursiveerde citaat van Coehoorn overigens 'schuilen'
en niet 'schikken' - het woord 'schikken', dat veel
logischer lijkt, is afkomstig uit: J.G.W. Merkes, Memorie,
behelzende eenige der belangrijkste krijgsgebeurtenissen
gedurende het leven van Menno baron van Coehoorn
(enzovoort], 's-Gravenhage, 1825, 127 (dank aan David
Ross).
17. Van Nimwegen, Fatalen dag, 306.
18. (Jacob Eggers] Journal du Siège de Bergopzoom, en
MDCCXLVII. Redigé par un Lieutenant-Colonel Ingénieur
Volontaire de l'Armée des Assiégeans, Arkstee Merkus,
Amsterdam Leipzig 1750, 5.
19. Jacob Eggers, Beleg, 43.
20. Van Nimwegen, Grote Mogendheid, 306.
21Van Ham, Merck, 81
22. Eggers, Beleg, 174, Bijlage 4, Vestingtermen (tekening)
- de tekeningen zijn ontleend aan Terminologie
verdedigingswerken, inrichting, aanval en verdediging,
onder redactie van P.J.M. Kamps, PC. van Kerkum en
J. de Zee, Utrecht 1999; een tweede, herziene druk
is van 2004 (hierna: Terminologie)-, de uitgebreide
begrippenlijst van de vestingbouw staat ook op het
internet: http://www.coehoorn.nl/begrippenlijst/
structuur/menu beg rip pen lijst. html.
23. Schwartz, nummer 3, 147.
24. Voltaire, Précis du siècle de Louis XV, (hierna: Voltaire,
Précis) in: Voltaire, CEuvres historiques, Edition
présentée, établie et annotée par René Pomeau,
Parijs, 1957, 1450-1451over de reputatie van de
vesting verder: Van Nimwegen, 'Fatalen dag'7, 'de
omstandigheid dat Bergen op Zoom de sterkste
vesting van de Republiek, en misschien wel van Europa
was.' en 10; Ross: 'Menno van Coehoorn heeft zijn
meesterwerk nooit voltooid gezien.'; Jean de Viguerie,
Histoire et dictionnaire du temps des Lumières, Parijs
2003, 1138, onder 'LOWENDAL ou LCEWENDAHL,
Ulrich Frédéric Valdemar, comte de': 'Berg-op-Zoom,
place réputée imprenable'.
25. Van Nimwegen, Grote Mogendheid 100-101
26. Van Nimwegen, Fatalen dag, 23.
27. Met dank aan David Ross voor deze toelichting op het
doel van de inundaties achter de linie.
28. Van Ham, Merck, 83.
29. Terminologie, tekening van C. Weber.
30. Dit relaas is vooral gebaseerd op: Van Gils c.s., 27; Van
Nimwegen, 'Fatalen dag', 10-14; Van Nimwegen, Grote
mogendheid, 306-332; Schwartz; Eggers, Beleg.
31. Van Gils c.s., 27; Van Nimwegen, Fatalen dag, 10-
14; Olaf van Nimwegen, Deser landen crijchsvolck.
Het Staatse leger en de militaire revoluties 1588-1688,
Amsterdam 2006, 330-331.
32. 20.000 a 25.000 manVan Nimwegen, Fatalen dag, 7;
ongeveer 23.000 man-. Van Gils c.s., 28; naar schatting
20.000 man-. Van Nimwegen, Grote Mogendheid, 309.
33. Eggers, Beleg, 44.
34. J.A. Folkers, Dagverhaal van het beleg van Bergen-
op-Zoom in 1747, uitgegeven door Mr. W. Bezemer,
Adjunct-archivaris van Rotterdam. Werken van
het Provinciaal Genootschap van Kunsten en
Wetenschappen in Noord-Brabant, Nieuwe reeks No. 5,
's-Hertogenbosch 1895 (hierna: Folkers), 1; dat 'groot
cieraet' is goed te zien op de maquette van Bergen op
Zoom in Het Markiezenhof, waarvan we bij dit artikel
een foto afbeelden.
35. Eggers, Beleg, 44, voetnoot 4 van vertaler Wim van
Riemsdijk.
36. Vergelijk: Willem A. van Ham, De straatnamen van
Bergen op Zoom, Alphen aan den Rijn, 1995, 68, onder
Faurestraat.
37. Folkers, 2, 5 en 7.
38. M.S.Anderson, The war of the Austrian Succession
1740-1748, Longman, London/New York 1995 (hierna:
Anderson], 173-174.
39. Voltaire, Précis, 1451.
40. Van Gils c.s., 27.
41. Cijfers uit: Van Nimwegen, Grote mogendheid, 307-308.
42. Van Gils c.s., 27.
43. Van Nimwegen, Grote mogendheid, 308.
44. Schwartz, nummer 144 en 45.
45. Zie de bijlage met een uittreksel uit de processtukken
bij: Merkes, Verhaal van de bestorming der vesting
Bergen-op-Zoom, den 16en September 1747, met een
bijvoegsel, bevattende eenige aanteekeningen betrekkelijk
de verdediging, Militaire Spectator, jaargang 8, 1839,
17 (op het internet te vinden op http://www.kvbk-
cultureelerfgoed.nl]; evenzo: Schwartz, nummer 1, 45.
46. Van Nimwegen, 'Fatalen dag', 14 en 15 (noot 12);
Kasteel Nemelaer onder Haaren, in: Het Nieuwsblad van
het Zuiden, zaterdag 4 maart 1972 - op het internet:
http://www.cubra.nl/tilburgsdialect/pierrevanbeek2/
heemkunde199nemelaerhaaren.htm
47. Van Nimwegen, Grote mogendheid, 308.
48. Beschryving der stad Bergen op den Zoom, Verrykt met
een omstandig bericht van het beleg dier Vesting door
de Fransen in de Jaare 1747, Benevens eene platte
grond des Belegs en eenige Authentieke Relaasen, ter
dier tyde gemeen gemaakt, kunnende dienen tot een
supplement op de Vaderlandsche Historie, door den
heer J. Wagenaar, Amsterdam 1780, 29.
49. Van Gils c.s., 28.
50. Anderson, 174.
83
De Waterschans 2 - 2009
