Op 9 februari werd door de Vrienden van het
Markiezenhof een maquette van het kasteel van
Wouw aangeboden aan het museum. Bij één der
begeleidende voordrachten werd een tekening
getoond van een gezicht op Brussel van de hand
van Hans Bol, daterend uit omstreeks 1579
(afb. 1). Het doel daarvan was het kasteel op de
voorgrond te tonen dat mogelijk het kasteel van
Wouw weergeeft.1
De tekening was maar kort in beeld, maar toch
trof mij de afbeelding van de kerk die op de
locatie van de St. Goedele is weergegeven (afb.
2). Het is evident, dat de vorm van die kerk niet
overeenstemt met die van de echte St. Goedele:
de afgebeelde kerk heeft twee transepten,
waarbij de koorpartij, beginnend met het
tweede transept hoger is dan het kerkgedeelte
tussen dat transept en de toren. De St. Goedele
heeft maar één transept en het koor, het
transept en het schip zijn even hoog. Verder
staat er ook maar één toren, terwijl St. Goedele
er twee heeft. De vorm van de afgebeelde
kerk komt daarentegen sterk overeen met
die van de Bergse St. Gertrudiskerk, waarvan
in die tijd (de jaren 1570-1580] het koor en
transept van het Nieuwe Werk nog compleet
overeind stonden. Nu zou dat in beginsel
niet de Bergse kerk hoeven te zijn, zij het dat
kerken met twee transepten erg zeldzaam zijn
en, zover mij bekend, er in de Nederlanden
geen ander voorbeeld van is. Daarbij komt,
dat aan de westzijde van de toren met enkele
pennenstreken ook een houten uurwerkkas
is aangegeven.2 Zo'n uitzonderlijke kas is ook
zichtbaar op de miniatuur die Hans Bol in 1583
van de Grote Markt in Bergen op Zoom maakte
(afb. 3). Van Hans Bol is bekend, dat hij voor
een mooie compositie van zijn tekeningen en
miniaturen niet schroomde verschillende in
zijn bezit zijnde schetsen van uiteenlopende
herkomst te verwerken.3 Hans Bol woonde in
die periode te Antwerpen. Bergen op Zoom zal
hij dan ook meer dan eens bezocht hebben.
De miniatuur die hij van de Grote Markt met
het belfort in Bergen op Zoom maakte getuigt
daarvan. Het is dan ook niet ondenkbaar dat hij
beeldelementen van de Bergse situatie in zijn
stadsgezicht verwerkt heeft. Onmiskenbaar is
dat de landschappelijke situatie en zeker het
middengedeelte Brussel weergeven. Aardig is
dat rechts van de stadstoren een kleinere toren
is weergegeven. Bij bestudering van andere
stadsgezichten en kaarten van Brussel is er
op die locatie bij de St. Goedele geen kleinere
toren te bespeuren. Het lijkt er dan ook op dat
hier het Bergse belfort aangeduid wordt. De
belforttoren is ten opzichte van de toren van de
kerk nogal laag, maar dat kan verklaard worden
uit de afwijkende situering op een sterk hellend
terrein. De stadspoort links van de kerk zou
een Brusselse poort kunnen voorstellen, maar
gelet op de locatie en hoofdvorm ook de Bergse
Steenbergsepoort kunnen zijn.
Overigens geeft de mogelijke weergave van
het kasteel van Wouw ook nog aanleiding tot
enige bespiegelingen (afb. U]. Dr. Willem van
Ham is op basis van vergelijking met ander
beeldmateriaal4 tot de conclusie gekomen,
dat het hier afgebeelde kasteel dat van Wouw
betreft. Ik beschik niet over meer afbeeldingen
dan die in het Brabantse kasteel, in het boek
Woide...die Wouda5, in het boek Tekeningen
van Bergen op Zoom6 en die op de site van de
Heemkundekring "De Vierschaer". Wat in
de bronnen opvalt is dat er in Wouw sprake
is van twee poorten, terwijl op geen van de
afbeeldingen echt twee poorten zichtbaar
zijn (afb. 5). De gravure die gemaakt is van
de belegering in 1605 geeft er ook maar
één weer (afb. 6). Het is voor een kasteel
Afb. 1. Bruessele, tekening, pen in licht- en donkerbruin over sporen van zwart krijt, Hans Bol circa 1579, Amsterdam,
Rijksprentenkabinet inv. FM 463 A.
Afb. 2. Bruessele, detail kerk.
De Waterschans 2 - 2009
58
Afb. 3. De Grote Markt van Bergen op Zoom, miniatuur,
tempera op perkament, Hans Bol 1583, collectie Het
Markiezenhof Historisch Centrum IMHC1, detail kerktoren
met uurwerk.
Afb. 4. Bruessele, detail kasteel.
59
De Waterschans 2 - 2009