Op 9 februari werd door de Vrienden van het Markiezenhof een maquette van het kasteel van Wouw aangeboden aan het museum. Bij één der begeleidende voordrachten werd een tekening getoond van een gezicht op Brussel van de hand van Hans Bol, daterend uit omstreeks 1579 (afb. 1). Het doel daarvan was het kasteel op de voorgrond te tonen dat mogelijk het kasteel van Wouw weergeeft.1 De tekening was maar kort in beeld, maar toch trof mij de afbeelding van de kerk die op de locatie van de St. Goedele is weergegeven (afb. 2). Het is evident, dat de vorm van die kerk niet overeenstemt met die van de echte St. Goedele: de afgebeelde kerk heeft twee transepten, waarbij de koorpartij, beginnend met het tweede transept hoger is dan het kerkgedeelte tussen dat transept en de toren. De St. Goedele heeft maar één transept en het koor, het transept en het schip zijn even hoog. Verder staat er ook maar één toren, terwijl St. Goedele er twee heeft. De vorm van de afgebeelde kerk komt daarentegen sterk overeen met die van de Bergse St. Gertrudiskerk, waarvan in die tijd (de jaren 1570-1580] het koor en transept van het Nieuwe Werk nog compleet overeind stonden. Nu zou dat in beginsel niet de Bergse kerk hoeven te zijn, zij het dat kerken met twee transepten erg zeldzaam zijn en, zover mij bekend, er in de Nederlanden geen ander voorbeeld van is. Daarbij komt, dat aan de westzijde van de toren met enkele pennenstreken ook een houten uurwerkkas is aangegeven.2 Zo'n uitzonderlijke kas is ook zichtbaar op de miniatuur die Hans Bol in 1583 van de Grote Markt in Bergen op Zoom maakte (afb. 3). Van Hans Bol is bekend, dat hij voor een mooie compositie van zijn tekeningen en miniaturen niet schroomde verschillende in zijn bezit zijnde schetsen van uiteenlopende herkomst te verwerken.3 Hans Bol woonde in die periode te Antwerpen. Bergen op Zoom zal hij dan ook meer dan eens bezocht hebben. De miniatuur die hij van de Grote Markt met het belfort in Bergen op Zoom maakte getuigt daarvan. Het is dan ook niet ondenkbaar dat hij beeldelementen van de Bergse situatie in zijn stadsgezicht verwerkt heeft. Onmiskenbaar is dat de landschappelijke situatie en zeker het middengedeelte Brussel weergeven. Aardig is dat rechts van de stadstoren een kleinere toren is weergegeven. Bij bestudering van andere stadsgezichten en kaarten van Brussel is er op die locatie bij de St. Goedele geen kleinere toren te bespeuren. Het lijkt er dan ook op dat hier het Bergse belfort aangeduid wordt. De belforttoren is ten opzichte van de toren van de kerk nogal laag, maar dat kan verklaard worden uit de afwijkende situering op een sterk hellend terrein. De stadspoort links van de kerk zou een Brusselse poort kunnen voorstellen, maar gelet op de locatie en hoofdvorm ook de Bergse Steenbergsepoort kunnen zijn. Overigens geeft de mogelijke weergave van het kasteel van Wouw ook nog aanleiding tot enige bespiegelingen (afb. U]. Dr. Willem van Ham is op basis van vergelijking met ander beeldmateriaal4 tot de conclusie gekomen, dat het hier afgebeelde kasteel dat van Wouw betreft. Ik beschik niet over meer afbeeldingen dan die in het Brabantse kasteel, in het boek Woide...die Wouda5, in het boek Tekeningen van Bergen op Zoom6 en die op de site van de Heemkundekring "De Vierschaer". Wat in de bronnen opvalt is dat er in Wouw sprake is van twee poorten, terwijl op geen van de afbeeldingen echt twee poorten zichtbaar zijn (afb. 5). De gravure die gemaakt is van de belegering in 1605 geeft er ook maar één weer (afb. 6). Het is voor een kasteel Afb. 1. Bruessele, tekening, pen in licht- en donkerbruin over sporen van zwart krijt, Hans Bol circa 1579, Amsterdam, Rijksprentenkabinet inv. FM 463 A. Afb. 2. Bruessele, detail kerk. De Waterschans 2 - 2009 58 Afb. 3. De Grote Markt van Bergen op Zoom, miniatuur, tempera op perkament, Hans Bol 1583, collectie Het Markiezenhof Historisch Centrum IMHC1, detail kerktoren met uurwerk. Afb. 4. Bruessele, detail kasteel. 59 De Waterschans 2 - 2009

Periodieken

De Waterschans | 2009 | | pagina 6