NIET TWEE, MAAR DRIE MAQUETTES VAN
BERGEN OP ZOOM IN 1747!
HHP"'
De geschiedenis, het vervaardigen en het actuele belang van Franse
schaalmodellen van fortificaties in Frankrijk, België en Nederland
Wggfe.*£a;
maar dan juist aan de andere zijde van het
poortgebouw. Dat mag, gelet op de vrijheid
die Bol zich in dit werk toch al permitteerde,
aan diezelfde vrijheid toegeschreven worden.
Ook is het niet ondenkbaar dat hij hierin een
impressie van de Bergse Gevangenpoort
verwerkt heeft. Dat zou weer kunnen passen in
de 'vrijheden' die Bol zich in deze tekening van
'Bruessele' toegestaan heeft. Zo zou het dus
mogelijk kunnen zijn dat op deze tekening van
'Bruessele' tenminste die bijzondere gebouwen
uit Bergen op Zoom zijn weergegeven.
Wellicht zal het uitgebreide onderzoek dat nu
door de heemkundekring De Vierschaer wordt
uitgevoerd meer licht op de bebouwingssituatie
werpen. Als de voormelde veronderstellingen
over de poorten van het kasteel voldoende hout
snijden, zou het te overwegen zijn de fraaie
maquette op dit onderdeel te corrigeren.
Noten:
Ad van den Bulck
De maquette van Bergen op Zoom, vervaardigd
naar aanleiding van de verovering van deze
stad door de Fransen in 1747, is er een van de
vele. In de periode 1670-1870 zijn 260 modellen
op schaal vervaardigd van 150 locaties:
vestingsteden, forten en citadellen. Van
sommige plaatsen vervaardigden de Fransen
in de loop van de tijd meerdere exemplaren,
omdat men de vestingwerken moderniseerde.
In totaal overleefden honderd modellen de
geschiedenis. Dit artikel informeert u over
de aanleidingen voor het vervaardigen van
deze schaalmodellen. Opeenvolgende Franse
koningen en legerleidingen hechtten veel
belang aan de plans en relief. Zij spaarden
kosten noch moeite bij de vervaardiging
ervan. Dit artikel verschaft inzicht over de
wijze waarop ter voorbereiding van het maken
van de maquettes landmeters gedetailleerde
kaarten en tekeningen vervaardigden en
Afb. 8. De buitenzijde van de achterpoort uit het zuidwesten, tekening door Cornetis Pronk, 1748, 's-Hertogenbosch,
Noord-Brabants Genootschap.
1Voor het meest recente artikel over dit onderwerp,
zie: Aarts, B., 't' Dongeon van Wouw (1556) en zijn
betekenis voor de kasteelterminologie', in: Het
Brabants kasteel, 2006-3 (november 2007), pp. 35-52.
2. Met dank aan Jan Peeters, die mij hierop attent
maakte.
3. Wendy Landewé spreekt in verband hiermee van
"knippen en plakken", zie: Landewé, W., 'Wouw en de
"tekentafelkastelen" van Hans Bol', in: Het Brabants
kasteel, 2006-3 (november 2007), pag. 62.
6. Ham, W.A. van, 'Wouw in de middeleeuwen', in:
Delahaye, A. e.a., Woide...die Wouda, Wouw 1980,
pag. 93.
5. Delahaye, Van Ham en Bos, Woide...die Wouda, Wouw
1980, diverse afbeeldingen pp. 77-106.
6. Van Mosselveld en Van Ham, Tekeningen van Bergen op
Zoom, Bergen op Zoom 1973, cat. no. 139-165.
7. Storms, M., Drie generaties Adan, West-Brabantse
landmeters in de 18e en 19e eeuw, Houten 2007,
cat. no. 786, 823 en 35; zie ook pag. 256 cat.'no. 35.
8. Vriendelijke mededeling van Cees Hoendervangers,
een van de onderzoekers van heemkundekring
De Vierschaer.
De Waterschans 2 - 2009
62
Afb. 1. De originele maquette van
Bergen op Zoom op een van de
graanzolders van het Hotel National
des Invalides in Parijs. Deze foto van
matige kwaliteit is genomen bij het
bezoek van een Bergse delegatie aan
Parijs in 1958. Collectie MHC.
Op uitnodiging van de jubilerende Alliance Francaise, afdeling Bergen op Zoom, hield Isa belle Warmoes
op donderdag 25 september 2008 in de Hofzaal van het Markiezenhof een lezing over de geschiedenis,
de betekenis en het vervaardigen van Franse maquettes, waaronder die van Bergen op Zoom. Modellen
op schaal die tentoongesteld worden in het Musée des Plans-Reliefs, dat onderdak vindt in het Hotel
National des Invalides te Parijs, en in het Palais des Beaux-Arts te Rijssel. In het laatste geval betreft het
maquettes van Noord-Franse en Belgische steden, plus die van Maastricht. Isabelle Warmoes is historicus
en verbonden aan het Musée des Plans-Reliefs. Voor dit artikel werd, met de instemming van mevrouw
Warmoes, dankbaar gebruik gemaakt van haar inleiding en een publicatie van haar hand.'
63
De Waterschans 2 - 2009