NIET TWEE, MAAR DRIE MAQUETTES VAN BERGEN OP ZOOM IN 1747! HHP"' De geschiedenis, het vervaardigen en het actuele belang van Franse schaalmodellen van fortificaties in Frankrijk, België en Nederland Wggfe.*£a; maar dan juist aan de andere zijde van het poortgebouw. Dat mag, gelet op de vrijheid die Bol zich in dit werk toch al permitteerde, aan diezelfde vrijheid toegeschreven worden. Ook is het niet ondenkbaar dat hij hierin een impressie van de Bergse Gevangenpoort verwerkt heeft. Dat zou weer kunnen passen in de 'vrijheden' die Bol zich in deze tekening van 'Bruessele' toegestaan heeft. Zo zou het dus mogelijk kunnen zijn dat op deze tekening van 'Bruessele' tenminste die bijzondere gebouwen uit Bergen op Zoom zijn weergegeven. Wellicht zal het uitgebreide onderzoek dat nu door de heemkundekring De Vierschaer wordt uitgevoerd meer licht op de bebouwingssituatie werpen. Als de voormelde veronderstellingen over de poorten van het kasteel voldoende hout snijden, zou het te overwegen zijn de fraaie maquette op dit onderdeel te corrigeren. Noten: Ad van den Bulck De maquette van Bergen op Zoom, vervaardigd naar aanleiding van de verovering van deze stad door de Fransen in 1747, is er een van de vele. In de periode 1670-1870 zijn 260 modellen op schaal vervaardigd van 150 locaties: vestingsteden, forten en citadellen. Van sommige plaatsen vervaardigden de Fransen in de loop van de tijd meerdere exemplaren, omdat men de vestingwerken moderniseerde. In totaal overleefden honderd modellen de geschiedenis. Dit artikel informeert u over de aanleidingen voor het vervaardigen van deze schaalmodellen. Opeenvolgende Franse koningen en legerleidingen hechtten veel belang aan de plans en relief. Zij spaarden kosten noch moeite bij de vervaardiging ervan. Dit artikel verschaft inzicht over de wijze waarop ter voorbereiding van het maken van de maquettes landmeters gedetailleerde kaarten en tekeningen vervaardigden en Afb. 8. De buitenzijde van de achterpoort uit het zuidwesten, tekening door Cornetis Pronk, 1748, 's-Hertogenbosch, Noord-Brabants Genootschap. 1Voor het meest recente artikel over dit onderwerp, zie: Aarts, B., 't' Dongeon van Wouw (1556) en zijn betekenis voor de kasteelterminologie', in: Het Brabants kasteel, 2006-3 (november 2007), pp. 35-52. 2. Met dank aan Jan Peeters, die mij hierop attent maakte. 3. Wendy Landewé spreekt in verband hiermee van "knippen en plakken", zie: Landewé, W., 'Wouw en de "tekentafelkastelen" van Hans Bol', in: Het Brabants kasteel, 2006-3 (november 2007), pag. 62. 6. Ham, W.A. van, 'Wouw in de middeleeuwen', in: Delahaye, A. e.a., Woide...die Wouda, Wouw 1980, pag. 93. 5. Delahaye, Van Ham en Bos, Woide...die Wouda, Wouw 1980, diverse afbeeldingen pp. 77-106. 6. Van Mosselveld en Van Ham, Tekeningen van Bergen op Zoom, Bergen op Zoom 1973, cat. no. 139-165. 7. Storms, M., Drie generaties Adan, West-Brabantse landmeters in de 18e en 19e eeuw, Houten 2007, cat. no. 786, 823 en 35; zie ook pag. 256 cat.'no. 35. 8. Vriendelijke mededeling van Cees Hoendervangers, een van de onderzoekers van heemkundekring De Vierschaer. De Waterschans 2 - 2009 62 Afb. 1. De originele maquette van Bergen op Zoom op een van de graanzolders van het Hotel National des Invalides in Parijs. Deze foto van matige kwaliteit is genomen bij het bezoek van een Bergse delegatie aan Parijs in 1958. Collectie MHC. Op uitnodiging van de jubilerende Alliance Francaise, afdeling Bergen op Zoom, hield Isa belle Warmoes op donderdag 25 september 2008 in de Hofzaal van het Markiezenhof een lezing over de geschiedenis, de betekenis en het vervaardigen van Franse maquettes, waaronder die van Bergen op Zoom. Modellen op schaal die tentoongesteld worden in het Musée des Plans-Reliefs, dat onderdak vindt in het Hotel National des Invalides te Parijs, en in het Palais des Beaux-Arts te Rijssel. In het laatste geval betreft het maquettes van Noord-Franse en Belgische steden, plus die van Maastricht. Isabelle Warmoes is historicus en verbonden aan het Musée des Plans-Reliefs. Voor dit artikel werd, met de instemming van mevrouw Warmoes, dankbaar gebruik gemaakt van haar inleiding en een publicatie van haar hand.' 63 De Waterschans 2 - 2009

Periodieken

De Waterschans | 2009 | | pagina 8