Wat er in deze historische beschouwing nog blijft
is de vraag wat in feite de aanleiding is geweest
om het toenmalige vliegveld Woensdrecht een
opleidingstaak toe te kennen. Daarvoor bestaat
slechts één aanwijzing. In een als 'Zeer Geheim'
geclassificeerde nota van 3 maart 1948 aan de
minister van Oorlog Alexander Fiévez schrijft
de Chef Luchtmachtstaf, generaal-majoor
Izaak Alphonse Aler, inzake 'Vliegbases voor
de Nederlandse Luchtmacht': "het vliegveld
Woensdrecht is een opleidingsveld. Als
operationeel veld is het onbruikbaar."37
Vliegbasis
Met die achtergrond heeft de Luchtmacht op 1
mei 1946 de vliegbasis Woensdrecht officieel als
zodanig in gebruik genomen. Dat gebeurde met
enig ceremonieel bij de vlaggenmast voor het
houten hoofdgebouw, links voor de nog steeds
bestaande oude Duitse bunker aan de rand
van het Oude Veld. Daar heeft de toenmalige
commandant, luitenant-ter-zee der eerste
klasse-waarnemer Willem Bierenbroodspot zijn
manschappen laten aantreden. Op de vliegbasis
Woensdrecht wordt dan de Elementaire
Vliegeropleiding (EVO) gestationeerd. Er wordt
gevlogen met De Havilland DH-82A Tiger Moth
dubbeldekkers die afkomstig zijn uit surplus
voorraden van de Royal Air Force. De eerste
cursus start in oktober 1946.38 Sinds die tijd
heeft de vliegbasis - met uitzondering van de
periode 1968-1988 - altijd in het teken gestaan
van 'Opleidingen'. Woensdrecht neemt dan ook
een niet meerweg te denken plaats in binnen
de Nederlandse luchtvaart. Heel wat mensen
zijn hier hun latere loopbaan in de militaire of
burgerluchtvaart begonnen
Luchtverdediging
De opvatting van de Chef Luchtmachtstaf in 1948
dat Woensdrecht 'operationeel onbruikbaar'
is, houdt overigens niet lang stand. Want het
Directoraat der Nederlandse Luchtstrijdkrachten
is al in december 1945 met een plan gekomen
om de luchtverdediging van ons land naar
Brits model in te richten. In overleg met het
Britse Air Ministry is voor Woensdrecht een
luchtverdedigingstaak weggelegd. Het plan
voorziet in de samenvoeging van Nederland
en België in één Air Defence Group nr. 69.
Woensdrecht zou in dat verband worden belegd
met een squadron Spitfires dagjagers en een
squadron Mosquito nachtjagers.39 Daartoe
wordt op 4 december 1946 door Nederland
en het Verenigd Koninkrijk een overeenkomst
getekend. In een vergadering van de Westerse
Unie op 27 en 28 september 1948 in Parijs
gaat Nederland in principe akkoord met het
luchtverdedigingsplan.40 Wel tekent de minister
van Oorlog een voorbehoud aan de uiteindelijke
kosten die met betrekking tot het plan met
zich meebrengt. Het grondgebied ten zuiden
van de grote rivieren wordt in oorlogstijd
verdedigd door de Britten. Dat betekent dat
de RAF gebruik moet kunnen maken van vier
vliegvelden in het zuiden des lands. Voor het
in gereedheid brengen van deze vliegvelden
stelt de Westerse Unie een infrastructuurplan
op waardoor een gemeenschappelijke
financiering kan worden geregeld. Later,
na de totstandkoming van de NAVO zijn
deze plannen door het bondgenootschap
overgenomen, waarbij niet alleen de RAF, maar
ook de Amerikaanse luchtmacht van deze
vooruitgeschoven bases gebruik moet kunnen
maken.41 Het luchtverdedigingsplan voorziet
in een allesomvattende levering van radar,
grondapparatuur, voertuigen en vliegtuigen. Op
31 december 1947, een jaar na de overeenkomst
met de Britten, zou het materieel moeten
zijn uitgeleverd en het luchtverdedigingsplan
operationeel moeten zijn. Maar dat blijkt
in de planning veelte optimistisch. De
toenmalige kolonel Aler, toen nog behorend
tot het Directoraat der Nederlandse
Luchtstrijdkrachten, is van mening dat Spitfires
operationeel zijn verouderd en men zich voor
luchtverdediging zou moeten richten op de
veel modernere Gloster Meteor. De toenmalige
minister van Oorlog Alexander Fiévez steunt hem
in die gedachte.42
Vliegveldbelegging
In 1949 besluit de ministerraad de status van de
Nederlandse vliegvelden opnieuw te bezien. Als
de belegging van de vliegbases bij de aanbieding
van het Luchtmachtplan 1951-1954 op 29 maart
1951 aan de toenmalige minister van Oorlog,
Cornelis Staf, opnieuw aan de orde is, staat
Woensdrecht nog steeds genoteerd voor een
luchtverdedigingstaak. Sinds het einde van de
oorlog wijst echter nog niets erop dat dat staat
te gebeuren. Pas als in de periode 1953-1956
aan de noord- en oostzijde van het Oude Veld
de basis wordt uitgebreid met een betonnen
start- en rolbanencomplex, komen op 14
december 1956 de Gloster Meteors van het 326-
luchtverdedigingsquadron over vanuit Twente
naar Woensdrecht. Dan pas wordt Woensdrecht
werkelijk een operationele vliegbasis met de
vliegtuigen zoals men zich dat in 1946, tien jaar
eerder had bedacht.39 Overigens zijn al een half
jaar daarvoor, op 14 juni 1956, de Meteors van de
Jachtvliegschool uit Twenthe op Woensdrecht
neergestreken. Vanwege de verwachte
toename van het aantal vliegbewegingen is
de Elementaire Vliegeropleiding, destijds
ondergebracht bij het No. 1 Instructiesquadron
met S-11 lesvliegtuigen, op 1 mei al verkast
naar Gilze-Rijen. De Transitie Vliegeropleiding
(TVO) van Twenthe, ondergebracht in het
313-Squadron en uitgerust met Lockheed T-33A
T'Bird's, komt op 26 juni 1958 de gelederen op
Woensdrecht versterken. De Jachtvliegschool
wordt op 1 januari 1959 samengevoegd met de
TVO en heet dan No. 2 Instructiesquadron. Op
1 augustus 1960 komt alweer een einde aan die
operationele luchtverdedigingstatus en verhuist
326-Squadron, dan uitgerust met Hawker
Hunters, naar Soesterberg.43 Woensdrecht
als vliegbasis is dan weer een 'gewoon'
opleidingsveld geworden. Met de vestiging in
1953 van de Straalmotorenwerkplaats, die via
een aantal grote reorganisaties op 1 januari
2007 is uitgegroeid tot het Logistiek Centrum
Woensdrecht, heeft de basis behalve opleidingen
voorde Luchtstrijdkrachten, defensiebreed ook
een logistieke taak.
IV. OVERZICHT EN HISTORISCH BELANG
Het ontstaan van het vliegveld in Woensdrecht
voor de oorlog is in zekere zin te danken aan de
economische recessie die zich eind jaren twintig,
begin jaren dertig van de vorige eeuw heeft
voorgedaan en de werkverschaffingsprojecten in
de gemeente Woensdrecht als gevolg daarvan.
Als het project op De Eendenkooy niet het
beoogde resultaat oplevert, stelt burgemeester
Rubert voor er een luchtvaartterrein van te
maken. Daarmee wordt weliswaar de basis
gelegd voor het vliegveld van vóór de oorlog,
maar zeker niet voor het ontstaan van de
vliegbasis in 1945-1946. De gemeente is na haar
besluit om het oorspronkelijke landbouwgebied
een andere bestemming te geven, niet ingegaan
op de kostbare eisen van de K.L.M. om het
terrein daadwerkelijk geschikt te maken als
luchtvaartterrein. Ook wordt niet geïnvesteerd
in beheer en onderhoud van de grasmat. Het
terrein is van meet af aan ongeschikt geweest
voor algemeen gebruik als luchtvaartterrein,
wat niet wegneemt dat er toch is gevlogen. Kort
na het overlijden van burgemeester Rubert
richt de gemeente zich geleidelijk aan toch
weer op het cultiveren van De Eendenkooy als
agrarisch gebied. Het komt dan ook niet uit de
lucht vallen als de gemeente in februari 1939
beslist het vliegveld te sluiten en De Eendenkooy
toch maarte verpachten. Doorslaggevend
daarbij is het argument dat het ministerie
van Waterstaat in de periode 1934-1938 het
vliegveld nooit formeel heeft aangewezen als
luchtvaartterrein vanwege de slechte gesteldheid
van het veld.44 Dat zou kunnen zijn verholpen
als de gemeente zou hebben willen investeren
in drainage en intensieve bemesting. Adviezen
hierover van de Heidemaatschappij heeft het
gemeentebestuur successievelijk naast zich
neergelegd. Redenen daarvoor zijn zeker
ingegeven door de noodlijdende situatie waarin
de gemeente in die jaren financieel verkeerde.
Met het langzaam teloorgaan van het vliegveld
en de voorgenomen sluiting van het terrein gaat
in 1939 ook het belang dat de gemeente in 1934
nog stelde te hebben bij een vliegveld voor de
lokale economie, volledig verloren. Voor het
bestaan van de huidige vliegbasis Woensdrecht,
is het raadsbesluit van 5 maart 1934 op zichzelf
niet doorslaggevend geweest. Bij de aanleg van
het vliegveld zijn volgens burgemeester Van der
Afb. 12 en 13. Met militair ceremonieel wordt op 1 mei 1946
de vliegbasis Woensdrecht in gebruik genomen. Foto's
Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Den Haagj.
De Waterschans 4 - 2009
164
165
De Waterschans 4 - 2009
