Histoire Métallique. Een Histoire Métallique was
een soort geschiedschrijving in metaal, in de
vorm van een reeks penningen die belangrijke
gebeurtenissen uit de regering van de vorst tot
onderwerp had. Kenmerkend voor een Histoire
Métallique was, dat alle penningen hetzelfde
formaat hadden én dat op de voorzijde altijd het
portret van de koning was afgebeeld.7
Voor alle voorzijden van de penningen in een
Histoire Métallique-serie werd hetzelfde stempel
gebruikt. De fabricage van een Histoire Métallique
was een operatie die soms decennia in beslag nam
en waaraan verschillende kunstenaars werkten.
Eén en ander was in hoge mate centraal geregeld:
zo werden de ontwerpen van de afzonderlijke
penningen besproken in de Académie des
Inscriptions en alleen na instemming van de
Académiciens ook uitgevoerd. Het idee voor de
Histoire Métallique stamt uit de tijd van Lodewijk
XIV en raakte onder Lodewijk XV snel over zijn
hoogtepunt heen.8
Het idee van de Histoire Métallique kreeg
spoedig navolging in andere landen, zoals in
Nederland. In de zeventiende en achttiende
eeuw was in de Republiek het verzamelen
van historiepenningen een populaire
vrijetijdsbesteding van de gegoede burgerij.
Dergelijke penningen kunnen gekwalificeerd
worden als kunstwerken op vestzakformaat,
ze werden ontworpen en vervaardigd door
vermaarde stempelsnijders als Van Bylaer en
Van Abeele.
De door de Vrienden zojuist aan het
Markiezenhof geschonken gedenkpenning
is voor zover bekend het enige exemplaar
waarin de betreffende twee stempels zijn
gecombineerd. Mogelijk betreft het een uniek
stuk dat in een speciale opdracht is vervaardigd,
of een om onbekende andere redenen op
deze wijze samengesteld exemplaar. Verder
onderzoek zal nader licht moeten werpen
op de achtergrond en het ontstaan van deze
bijzondere penning.
Naar aanleiding van het unieke karakter van de
keerzijde volgt hier nog enige nadere informatie
over de Orde van St. Michel:
l'Ordre et aimable compagnie de Monsieur
Saint-Michel, in vertaling: De orde en het
vriendschappelijk genootschap van de heer Saint
Michel, was een ridderorde die in U69 door
de Franse koning Lodewijk XI werd opgericht.
Zij was bedoeld als een Franse tegenhanger
van de aanzienlijk oudere Engelse Orde van
de Kousenband en de Bourgondische Orde
van het Gulden Vlies. De orde werd gesticht
ter ere van de aartsengel Michaël, één
van de patroonheiligen van Frankrijk, het
hoofdkwartier was oorspronkelijk gevestigd in
de abdijkerk van de Mont St. Michel voor de kust
van Normandië.
Ten gevolge van interne politieke problemen
in Frankrijk had de Orde van St. Michel in de
loop van de zestiende eeuw een steeds minder
prestigieus en exclusief karakter gekregen.
Zo was het aantal ridders sinds de stichting in
14-69 gegroeid van 36 tot meer dan 1500. Het
teken van de orde, de keten met de medaille van
etapbvkatu
St. Michel, werd uitgemaakt voor de halsband
des konings en de orde werd spottend die van
het vee genoemd. Daarom werd in 1578 door
koning Hendrik III een nieuwe koninklijke
ridderorde ingesteld, die van de Saint-Esprit.
Het lidmaatschap van deze nieuwe orde bleef
exclusief en was beperkt tot honderd.
De Orde van St. Michel werd echter niet
opgeheven. In de loop van de zeventiende
en achttiende eeuw veranderde zij van
karakter. In plaats van de oorspronkelijke
buitenlandse vorsten en leden van de hoge
adel werden steeds vaker lagere edelen en
burgers in de orde opgenomen, met name
bankiers, vooraanstaande wetenschappers en
kunstenaars. Met hun ordeketen ontvingen zij
automatisch ook adeldom. Zodoende kreeg de
Orde van St. Michel meer en meer het karakter
van een orde van verdienste. Bekende leden
waren onder meer de tuinarchitect André le
Nótre en de architect Jules Hardouin-Mansart.
Ook werden regelmatig buitenlanders in de
orde opgenomen, zoals in 1666 onze zeeheld
Michiel de Ruijter.
Ten gevolge van de Franse Revolutie is de
Orde van St. Michel in 1791 opgeheven en na
de restauratie van de Bourbonmonarchie in
1815 weer ingesteld. Tenslotte kwam er bij
de Junirevolutie van 1830 definitief een einde
aan de heerschappij van de Bourbons in
Frankrijk en daarmee ook aan de 436-jaar oude
ridderorde van St. Michel.9
Noten:
qWE:,DUCBK
UGNAVERAWT
MslfflO
vi CEPrrxvi, silpi
•«.'BbciXi;
Afb.3. De oorspronkelijke gedenkpenning van 1747, voor- en
achterzijde.
QUOD
BERGAS AU. ZOMAM x
SITU ET ARTE
MUXITISsIfttAS
OUAS ANTKA
PRIMARII EUROPA'. DUCES
FPU5TRA OPPVGNAVKRANT
CI'M OMNI PRA-SIDIO
V VI CEPITXVI.SEPX#
M- DCC.XLYII
Afb.4. Tekeningen van de voor- en achterzijde van de
oorspronkelijke gedenkpenning door beeldhouwer Edmé
Bouchardon 11698-17621prominent lid van de Académie des
Inscriptions et Belles- lettres.
Mogelijk betreft het de ontwerpschetsen voor de penning
waarvan de stempels uiteindelijk zijn vervaardigd door
Marteau. Musée Monnaie de Paris.
De Waterschans 4 - 2009
172
tei.un-uvItVci! UMWfuuiawuu
Afb. 5. Lodewijk XI met de eerste ridders van de Orde
van St. Michel, miniatuur door Jean Fouquet, 1470. Parijs
Bibliothèque Nationale.
1. Aankoop Munthandel Mevius, Vriezenveen, d.d. 20-07-
2009. Catalogusvermelding: "117471. Bergen op Zoom
door de Fransen ingenomen./ Door F. Marteau. 1729.
Orde van St. Michaël. Door Jean le Blanc./ Vz. buste
Louis XV op een zuil gekroond door Pallas staande op het
wapenschild van Bergen op Zoom. Kz. binnen een ketting
van de Orde van St. Michaël een aartsengel die Satan
verslaat. Zilver 41,5 mm, donker patina. Prachtig."
2. Koninklijke Academie van Wetenschappen,
Beschrijving van Nederlandse Historie-penningen,
ten vervolge op het werk van Mr. Gerard van Loon.
Amsterdam 1822-1867/2007 (herdruk], pag. 318.
3. Zie ook: Verbeem, H., "Een Franse ode op de inname
van Bergen op Zoom in 1747; een tijdsdocument", in:
De Waterschans 31 (2001), pag. 126-127.
4. Nocq, H., Le poincon de Paris, Paris 1926-1931, III, pag. 203.
5. Tekst voorzijde: "LUDOVICO XV REGI
CHRISTIANISSIMO ET INVICTISSIMO." Tekst
keerzijde: "QUOD BERGAS AD ZOMAM SITU ET ARTE
MUNITISSIMAS QUAS ANTEA PRIMARII EUROPAE
DUCES FRUSTRA OPPUGNAVERANT CUM OMNI
PRAESIDIO ET APPARATU VI CEPIT XVI. SEPT. M.
DCC. XLVII". Zie ook: Monnaie de Paris, Administration
des Monnaies et Médailles, Médailles Francaises dont
les coins sont conserves au Musée monétaire. Paris
1892, pag. 240-241.
Vertaling tekst voorzijde: "Aan Lodewijk XV, de zeer
christelijke en zeer onoverwinnelijke koning".
Vertaling tekst keerzijde: "Omdat hij Bergen op Zoom
Idoor ligging en kunst zeer versterkt! dat door ligging
en verdedigingswerken uitermate versterkt was en
dat daarvóór [voortreffelijke aanvoerders van Europa
tevergeefs belegerd hadden! door voortreffelijke
aanvoerders van Europa tevergeefs belegerd was,
met alle hulpmiddelen en [toerusting! toebereidselen
via geweld heeft ingenomen op 17 september 1747"
(vertaling met dank aan drs. J.J.J. Dekker).
6. Champion, H., Mémoires de la Société de l'Histiore de
Paris et de l'ille de France, Paris 1906, XXXIII, pag. 41.
7. Mondelinge mededeling van G. Sanders, conservator
Museum Kanselarij der Nederlandse Orden te
Apeldoorn.
8. Idem.
9. nl.wikipedia.org/wiki/Orde_van_de_Heilige_Michaël
173
De Waterschans 4 - 2009
