opbrengst van de verkoop van het huis de Nobel
(Zuivelplein).52 In januari 1520 kocht hij het huis
Oudt Roomen (in de Minderbroederstraat) van
Ritsaert Thicket.53 In december van datzelfde
jaar legde hij een verklaring af als lid van een
groep van vijf kooplieden uit Newcastle.54 In 1525
werd het huis Oud Roome alweer verkocht.55
In augustus 1531 was Baxter betrokken in een
conflict over een scheepslading ijzer, een conflict
dat opliep tot voor de Raad van Brabant.56 Op
(vóór) 1 juni 1536 was hij overleden en trad een
schuldeiser naarvoren. Melding werd gemaakt
van wijlen Margrieten Strybosch als echtgenote
van Thomas Baxter, en van "Baxters tweede
echtgenote Thomazynen" die hem overleefde.57
Wanneer het hier steeds over dezelfde persoon
gaat, was Thomas Baxter dus driemaal getrouwd.
Mogelijk was Thomas Baxter een familielid van
de Eduwairt Baxter uit Newcastle die in Bergen
op Zoom figureerde in januari 1525.58 Deze
Edward was blijkbaar een grote handelaar, want
hij had een factoor (een soort zaakwaarnemer),
Jan Eli Ito n, die op 14 juli 1525 en opnieuw op 28
januari 1528 in zijn naam handelde.59 Begin 1523
trad deze Jan Hilton samen met Jan Moffet op
in een zaak voor het Bergs gerecht.60
De conclusie uit het voorgaande moet zijn dat
er gedurende de middeleeuwen voortdurend
'vreemdelingen' in Bergen op Zoom kwamen.
Enerzijds zullen dit mensen zijn geweest uit de
omgeving van de stad, en soms ook van verder
weg, die zich in de stad vestigden en veelal
nagestreefd zullen hebben het poorterschap te
verkrijgen. Anderzijds waren het handelaren
die van heinde en verre toestroomden voor de
Paas- en Koudemarkten. In het vervolg zullen
we zien dat na de middeleeuwen deze markten
snel in belang afnamen, maar dat dit niet
betekende dat de toestroom van vreemdelingen
tot staan kwam. In de vroegmoderne tijd waren
het vooral de garnizoenen die ervoor zorgden
dat in Bergen op Zoom veel verschillende talen
moeten hebben geklonken.
Noten:
T. M.J.A. Vermunt e.a., Archeologisch onderzoek 'Parade',
16. Voor de identificatie met Epona zie Lauran Toorians,
'Een Keltisch heiligdom in Bergen op ZoomT'Kelten 4-2
(mei 2009] 9-10; idem, 'Romeins Bergen op Zoom', Brabant
Cultureel 58/2 (maart 2009] 7-8. Paul-Marie Duval, 'Quatre
monnaies gauloises a sujets mythologiques, mieux décrites',
Comptes-rendus des séances de l'Académie des inscriptions et
belles-lettres 125 (1981) 57-72 (Fig.3) voor een vergelijkbare
afbeelding op een munt van de Aulerei Cenomani (dit artikel
digitaal via www.persee.fr/web/revues/home/prescript/
article/crai_0065-0536_1981 _numJ25_1_13809).
2. Over Amandus zie Édouard de Moreau, Saint Amand. Apótre
de la Belgique et du nord da la France (Leuven 1927]; idem,
Saint Amand. Le principal évangélisateur de la Belgique
(Brussel 1942); en Ian Wood, The Missionary Life. Saints and
the Evangelisation of Europe 400-1050 (Harlow 2001] 39-42.
Over het klooster van Elno en verwante stichtingen Henri
Platelle, Le temporel de l'abbaye de Sint-Amand des origines a
1340 Paris 1962],
3. Oorkondenboek van Noord-Brabant tot 1312, deel I: De meierij
van 's-Hertogenbosch (met de heerlijkheid Gemert). H.P.H.
Camps ed. ('s-Gravenhage 1979); deel II: De heerlijkheden
Breda en Bergen op Zoom. M. Dillo en G.A.M. Van Synghel
ed., m.m.v. E.T. vanderVlist(DenHaag2000)nr892(dl.
11.1, p.22). HiernageciteerdalsONB.Voorde context van
de vervalsingen zie Ton Kappelhof, 'Het ontstaan van de
Strijenlegende', Jaarboek 'De Oranjeboom' 61 (2008)87-113
(waar Kappelhof op p. 89 wel heel snel afstand neemt van
Gertrudis en Nijvel).
4. Zie hierover het artikel van Charles de Mooij in: Peter Jan
Margry Charles Caspers (red.), Bedevaartplaatsen in
Nederland. Deel 2: Provincie Noord-Brabant (Amsterdam
Hilversum 1998) 130-135; en ook Willem van Ham, 'Tradities
herleven, vraagstukken blijven: de inwijding van de nieuwe
Sint Gertrudiskapel', De Waterschans 19/4 (1989) 50-58.
5. De belangrijkste bronnen voor de activiteit van Noormannen
in deze contreien vormen de Annalen van de kloosters in
Fulda, Sint-Omaars (Saint-Bertin) en Atrecht/Arras (Saint-
Vaast). Deze zijn handzaam uitgegeven door Reinhold Rau
(ed.), Quellen zur karolingischen Reichsgeschichte Fontes ad
historiam regni francorum aevi Karolini illustrandam (3 dln,
Darmstadt 1955-1960; de annalen in de delen 2 en 3). Nuttige
studies met vaak handzame chronologische overzichten
bieden Johannes Steenstrup, Les invasions normandes en
France. Le memorial des siècles, IXe siècle (Parijs 1969),
Albert d'Haenens, Les invasions normandes, une catastrophe?
(Parijs 1970), Mark van Strijdonck Guy de Mulder (red.),
De Schelde. Verhaal van een rivier (Leuven 2000) 91-92, Jean
Renaud, Les Vikings en France (Rennes 2000); Rudolf Simek
Ulrike Engel (eds), Vikings on the Rhine. Recent research
on Early Medieval relations between the Rhinelands andn
Scandinavia. Studia Medievalia Septentrionalia 11 (Wenen
2004); en Luit van der Tuuk, Noormannen in de Lage Landen.
Handelaren, huurlingen en heersers (Kampen Leuven 2008).
6. ONBnr890(paragraaf26opp. 12). Hierover ook K.A.H.W.
Leenders, Van Turnhoutervoorde tot Strienemonde.
Ontginnings- en nederzettingsgeschiedenis van het
noordwesten van het Maas-Schelde-Demergebied 1400-1350],
De Waterschans 1 - 2010
26
Een poging tot synthese (Zutphen 1996) 250-254.
7. Ibidem, 252.
8. Ibidem, 254.
9. ONB nr 1265.
10. ONB nrs 937 en 938.
11. ONB nr938 (paragraaf 6 op p. 157). De hertog spreekt in
de paralleloorkonde (ONB nr 937, p. 154) van opida libera
iamdicti Godefridi ("de vrije marktsteden van de genoemde
Godfried").
12. Omschrijving naar Leenders, Van Turnhoutervoorde, 254.
13. Voor de plaatsbepaling: Ibidem, 254.
14. Ibidem, 253-254.
15. ONB nr 1034.
16. Van belang is ook de verlening van een keur ('stadsrecht')
aan de inwoners van Steenbergen op 20 december 1272
(ONB nr 1111) waarin staat dat zij dezelfde vrijheden
ontvangen als de homines de Berghen supra Zomam die
lieden van Berghen opten Zoem.
17. Historisch over deze Bergse pottenbakkers: C.J.F. Slootmans
e.a., Tussen hete vuren. Dl 1: Economisch-sociale geschiedenis
van het potmakersambacht te Bergen op Zoom 1400-1925-, en
L.J. Weijs, C.J.J. van de Watering C.J.F. Slootmans, Tussen
hete vuren. Dl II: Techniek en produkt, familie-betrekkingen en
archivalia van de Bergen op Zoomse potmakers. Bijdragen tot
de geschiedenis van het Zuiden van Nederland 18-19 (Tilburg
1970). Het accent ligt in beide delen op de periode na 1435.
18. K.A.H.W. Leenders, Verdwenen venen. Een onderzoek naar de
ligging en exploitatie van thans verdwenen venen in het gebied
tussen Antwerpen, Turnhout, Geertruidenberg en Willemstad
1250-1750 Brussel] 1989) 142-151, 162-164. Zie ook Arjan
Koomen, Patrick Kiden Evelien Verbauwen (red.), Van
beekdal tot stuifduin. Aardkundige waarden in Noord-Brabant
('s-Hertogenbosch 2007) 31 (kaartje met bijschrift).
19. Leenders, Verdwenen venen, 257.
20. ONB nr 1273: lacobus filius Margaretha Figulus figulus
betekent 'pottenbakker'].
21. Korneel Slootmans, Bergen op Zoom, een stad als een huis
(Bergen op Zoom 1967) 171; Slootmans, Tussen hete vuren, I,
3-4.
22. ONB nrs 1364 en 1462 (in beide stukken paragraaf 3 op
respectievelijk p. 980 en p. 1195)
23. Zie Willem A. van Ham, Bergen op Zoom. Historische steden-
atlas van Nederland 7 (Delft 2003) 18; C.J.F. Slootmans,
Paas- en Koudemarkten te Bergen op Zoom 1365-1565, 3 delen
(doorgepagineerd) Bijdragen tot de geschiedenis van het
Zuiden van Nederland 64-66 (Tilburg 1985) 5-6.
24. Slootmans, Stad als een huis, 23. Zie ook Idem, Paas- en
Koudemarkten, 10. Ibidem, 12, vermeldt '104 personen' met
als bron het cijnsregister van 1359. Elders (p. 300) noemt hij
een aantal van 112 personen.
25. Ibidem, 10.
26. Zie Ibidem, 285, over de sociale gevolgen van de
'samenkomst van scharen mannen uit West-Europa in een
kort tijdsbestek'.
27. ONB nr 1513-1514a (paragrafen 16 en 17 op p. 1286).
28. Slootmans, Paas-en Koudemarkten, 12.
29. Slootmans, Stad als een huis, 31; uitvoeriger over deze
handelshuizen is Slootmans, Paas- en Koudemarkten, 298-
384 Hoofdstuk VIII; Handelshuizen).
30. Slootmans, Paas- en Koudemarkten, 1067.
31Ibidem, 873. 'Wals' is Waals (dus Frans).
32. Ibidem, 117.
33. Ibidem, 655.
34. Ibidem, 1065.
35. Ibidem, 308.
36. Ibidem, 316. John Clifford was Governor of the Merchant
Adventurers; zie ook Ibidem, 258. Een 'natie' was de groep
handelaren uit één land of taalgebied die vaak gezamenlijk
optrokken.
37. Ibidem, 318.
38. Ibidem, 882.*
39. Respectievelijk in Ibidem 1551 en 907.
40. Ibidem, 317-318, 376.
41. Ibidem, 308-309.
42. Ibidem, 336-343, 939-941. Meer algemeen over de Schotten
in Bergen op Zoom ook Ibidem, 923-946.
43. Ibidem, 374-383.
44. Ibidem, 383-384.
45. Ibidem, 308, 378, 380. Op.cit., p. 854, omschrijft hem als "Jan
Dymmock uit Antwerpen" (in 1514), en p. 862 "de Engelsman
Jan Dymmock wonende te Antwerpen" (in 1520). Op p. 1482
is sprake van een: "Jan Dymmock, priester te Antwerpen" (in
mei 1502). Het is onduidelijk of dit dezelfde persoon is.
46. Ibidem, 867.
47. Ibidem, 906 (met noot 857). Misschien betreft het hier Jan
Moffet jr. Jan Bartelet was al begin 1515 in Bergen [op.cit.,
854 en 1495), in 1516 (p. 857) en in 1519 en 1520 lp. 861).
Ook op p. 880 (17 juli 1525) noemt Slootmans hem "(d]e
Bergenaar Jan Bertelet".
48. Ibidem, 916.
49. Ibidem, 881.
50. Ibidem, 342 noot 180.
51. Ibidem, 119, 488 en 1467.
52. Ibidem, 859; zie ook p. 1403.
53. Ibidem, 861.
54. Ibidem, 873.
55. Ibidem, 882.
56. Ibidem, 889.
57. Ibidem, 905.
58. Ibidem, 879.
59. Ibidem, 880, 883.
60. Ibidem, 938
Zie ook 'Brandling of Newcastle' in de Engelstalige
Wikipedia.
27
De Waterschans 1 - 2010
