in Canada
Hub. H. Mooren
Bergen op Zoom is op 27 oktober 1944 door het Canadese leger bevrijd en nog ieder jaar
wordt dit feit herdacht, in aanwezigheid van oudstrijders uit Canada. Wel ieder jaar minder.
Op 27 oktober 2007 kwam ik door toeval met een van de oudstrijders in gesprek en tot mijn
verbazing, verwondering en verrassing zag ik de ons bekende Jakobsschelp op zijn embleem.
Bergen op Zoom was in de middeleeuwen een halteplaats op weg naar het bedevaartsoord Santiago
de Compostela, het graf van de apostel Jacobus (Sant-Yago is heilige Jacobus). Na Rome en
Jerusalem was dit het meest bezochte pelgrimsoord in de middeleeuwen. De pelgrim droeg een
lange mantel ter bescherming tegen kou en regen en om 's nachts in te slapen, een breedgerande
hoed met daarop een schelp bevestigd.
De Geschiedkundige Kring heeft in 1976 een studie gewijd aan de opgravingen van de
St. Jacobskapel aan de Vismarkt en in dit verband ook aan het St. Jacobsgilde en het erbij
behorende gasthuis voor de opvang van pelgrims.1
De relatie van Bergen op Zoom en de pelgrims naar Santiago blijkt ook uit het feit dat nog in de
zeventiende eeuw veel huizen namen hadden die daarmee verbonden waren en dat ondanks de
reformatie.
In bovenvermelde studie vinden we het volgende:
- Blauwehandstraat 20 heette St. Jacobsstaf
- Hoogstraat 28 heette St. Jacobsmale
- Hoogstraat 24 heette St. Jacob
- Kremerstraat 24 heette Huis St. Jacob
- Wouwsestraat 17 heette De kleine St. Jacob
- Zuivelstraat 1 heette Huis St. Jacob in Compostella
- Hoek Hoogstraat - Bosstraat heette St. Jacobshoek
- Overkluizing van de Grebbe heette St. Jacobsbrug
Ook heden ten dage vertrekken regelmatig
inwoners van deze regio om de middeleeuwse
pelgrim op de voet te volgen, alhoewel
sommigen dat tegenwoordig ook per fiets doen.
Ook de schrijver van dit artikel heeft al heel
wat keren de pelgrimsweg in Spanje te voet
afgelegd.
De bovenvermelde oudstrijder kon me geen
antwoord geven op de vraag waarom er een
schelp op zijn embleem was afgebeeld. Het
intrigeerde mij mateloos, want Canada ligt toch
wel buiten de invloedssfeer van Sint-Jacobus. Er
brak voor mij een tijd aan van vragen, zoeken,
lezen en schrijven om inlichtingen. Heel veel
steun en medewerking heb ik gekregen van
de (helaas overleden) in Bergen op Zoom alom
bekende Toon Roosenboom. Hij heeft vele
jaren goede betrekkingen onderhouden met
oudstrijders en is ook meermalen op verzoek
naar Canada gegaan om herdenkingen bij te
wonen van het oudstrijders regiment.
Welnu, de naamswijziging van twee Canadese
regimenten infanterie direct na de Eerste
Wereldoorlog (Canada heeft als lid van het
Britse Gemenebest deelgenomen aan beide
wereldoorlogen) maakte het noodzakelijk om
een ontwerp te maken voor een embleem
van het nieuw te vormen regiment. Het
baretembleem dat in 1927 door het Lincoln and
Welland-regiment werd aanvaard (in brons voor
officieren en in koper voorde manschappen)
bestaat uit twee twijgjes van ieder vier
esdoornblaadjes (mapleleaf, het embleem van
Canada), ontsproten uit een balk die de kroon
van het Britse keizerrijk ondersteunt. In het
midden van het embleem de schelp.
Het kraagembleem bestaat uit een dubbele
cirkel waarin de naam van het regiment Lincoln
and Welland met in het midden eveneens de
schelp en de Britse keizerskroon erboven
(zie afbeelding). Beneden aan de cirkel is een
lint met een gesp en daarin het motto van het
regiment: non nobis, sed patriae (niet voor ons
maar voor het vaderland). Deze spreuk is een
bewerking van de tekst van het familiewapen
van luitenant gouverneur-gene raai Sir John
Graves Simcoe: non sibi, sed patriae (niet
voor zichzelf, maar voor het vaderland), die
uiteindelijk teruggaat op vers 1 van psalm 115
(113b), dat tevens het motto is van de Orde van
de Tempeliers: non nobis domine, non nobis, sed
nomini tuo da gioriam (geef niet aan ons Heer,
niet aan ons, maar aan uw naam de glorie).
De schelp is afgeleid van het familiewapen van
generaal-majoor Sir Isaac Brock, die het op
zijn beurt heeft afgeleid van het stadswapen
van Reading, Berkshire, waar het 49th Foot
haar hoofdkwartier heeft gehad in de Eerste
Wereldoorlog. Maar mede omdat de schelp een
embleem was voor soldaten die zich in verre
landen verdienstelijk hadden gemaakt. Dat is
ook de reden waarom de schelp ook veelvuldig
voorkwam op het schild van adellijke families
ten tijde van de kruistochten. Daarbij is de
schelp een uiting van trouw. Daarom is de
schelp wereldwijd een van de meest gebruikte
heraldische symbolen. De stad Reading heeft
haar wapen weer afgeleid van het wapen van
een plaatselijk klooster. Of en in hoeverre het
feit dat in Reading een hand van Jacobus als
relikwie bewaard wordt, meegespeeld heeft,
is onbekend. Naar aanleiding van dat wapen
schrijft de Canadese majoor R.L. Rogers:
The palmer's shell being the symbol of those
who had made a pilgrimage to Jerusalem (de
pelgrimsschelp zal het symbool zijn van
diegenen die een pelgrimage hebben gemaakt
naar Jeruzalem). En dat laatste, zo weten
wij maar al te goed, is niet juist, want de
Jeruzalemganger had als symbool de palmtak,
terwijl de Santiagoganger een schelp draagt.
Toch mogen we de Canadezen in de jaren twintig
van de vorige eeuw het niet kwalijk nemen dat
zij van dat onderscheid niets af wisten.
Noot:
De Waterschans 1 - 2010
40
1W.A. van Ham e.a. De Sint Jacobskapel aan de Vismarkt te
Bergen op Zoom. Geschiedkundige kring van Stad en Land van
Bergen op Zoom, 1976.
Verdere informatie:
- Nederlands Genootschap van Sint Jacob, Utrecht. Website:
www.santiago.nl
- Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela,
Mechelen. Website: www.compostelagenootschap.be
41
De Waterschans 1 - 2010
