SXHt L-BJ
H O N T E
Direct na de overstromingen van 1530 raakte
de verzanding van de Schelde bij Bergen op
Zoom in een stroomversnelling. Tegen deze
voor de stad rampzalige ontwikkeling werd
door tijdgenoten indringend gewaarschuwd.
Enkele van deze goeddeels vergeefs gebleven
inspanningen om de rivier voor Bergen te
bewaren komen aan bod in de zeer lezens
waardige publicatie van Dekker en Baetens.
Hun doorwrochte en inzichtelijke interdiscipli
naire studie biedt namelijk veel meer dan de
titel doet vermoeden. Naast een beeld van de
Antwerpse betrokkenheid met Zuid-Beveland
vóór en na 1530 - het hoofdthema - biedt de
publicatie een pakkende beschrijving van de
gestage en kennelijk onontkoombare teloor
gang van oostelijk Zuid-Beveland als gevolg
van de stormvloeden van 1530 en volgende
jaren, alsook van de daardoor versnelde of
minstens daarmee samenhangende, voor
Bergen op Zoom zo nadelige verlegging van de
hoofdstroom van de Schelde naar de Honte.
Vooral onder dat aspect worden hier enkele,
voor Bergen relevante passages uit de
publicatie voor het voetlicht gebracht.
In de vijftiende eeuw waren ergeen grote
rampen opgetreden, was het dijkbeheer
verwaarloosd en waren veel dijken verzwakt
door moernering. Na de Cosmas- en
Damianusvloed van 1509, met overigens nog
geringe gevolgen, stelde een regeringscom
missie "vele en diversche groote faulten,
abuysen ende gebreken" vast in het dijkenbe
heer, terwijl tegelijkertijd "die stroomen vele
stercker en machteger zijn dan in voirleden
tijde" en dat de dijken "zeere geschoren,
gediminueert, vervallen ende gedaelt zijn".
Op 5 november 1530 volgde dan de Sint-
Felixvloed, waarbij kuststroken van Holland,
Brabant en Vlaanderen getroffen werden en
bijna heel Zeeland overstroomd werd. Al op
7 november schreef landvoogdes Margaretha
van Oostenrijk in een brief aan keizer Karei V
over de "si grant oraige et torment en mer qu'il
n'est a croire".
Op 8 november schreef Jan III van Glymes,
heer van Bergen op Zoom, aan de landvoogdes
dat zowat heel Zeeland was overstroomd
en tienduizend noodlijdende mensen een
goed heenkomen hadden gezocht op daken
van huizen en kerken in afwachting van hun
redding. Evenals veel tijdgenoten was hij van
mening: "nous sommes entré en guerre contre
Dieu nostre createur qui nous punist". Wel
deed hij een reële en concrete suggestie om
duizend tot tweeduizend betaalde pioniers
te sturen om samen met de bewoners de
getroffen gebieden te herwinnen. Elders in
de publicatie wordt dit de meest probate
oplossing voor de problemen genoemd, die
veel moeite en geld zou hebben bespaard en
meer effect zou hebben gesorteerd.
Een snel ingestelde regeringscommissie
vertrok al op 10 november uit Antwerpen.
Onderweg naar Bergen op Zoom werden
de drie grote en diepe gaten in de dijk bij
Kreke in de Oostwatering van Zuid-Beveland
vastgesteld. De daardoor ontstane krachtige
dwarsstromen hielden de loop van het
Scheldewater tegen. Ook werd het grote gat
van Lodijke (tussen Reimerswaal en Yerseke)
vastgesteld, waardoor eb en vloed vat kregen
op geheel oostelijk Zuid-Beveland. Omdat
herstelwerk hier, in tegenstelling tot andere
plaatsen, achterwege bleef, voorzag de
regeringscommissie een groot gevaar voor
het voortbestaan van Reimerswaal.
Zoals ook Antwerpen deed, meldde de heer
van Bergen verscheidene schepen met
levensmiddelen naar Reimerswaal en andere
getroffen plaatsen te hebben gestuurd.
Ook de nieuwe landvoogdes Maria van
Hongarije stelde zich energiek op. Maar
er werden bureaucratische en tijdrovende
pistes gevolgd: commissies, visitaties en
vergaderingen volgden elkaar op. Ongewoon
en nieuw was welde bereidheid van de
Polder
r
t>
St.Quirijn
Halsteren
Lodyke
REIMERSWAAL
BERGEN OP ZOOM
Kouwerve
O Duvenee
O Nieuwkerke
Vijf h
Broeke O
Bor q ivlielt
Kreke O
Roversberge
Hildernisse
Steenvliet O.
Looketers
ningen Q
I Krinni
Nieuwlande
Brmaus 0
Oud Krabbendame
Mare Ouderdinge 0
Rilland 0
Agge
Waarde
Bath
Oud Ril land O
Saeftinge A
Afb, 2. Reconstructie van oostelijk Zuid-Beveland in 1560, naar
de kaart van Willem Sylvius (gebaseerd op de kaart van
Zeeland door Jacob van Deventer, ca. 1546) door Han
Bos, 1987.
Legende
1 Vrij nauwkeurig gesitueerde plaats
2 Globaal gesitueerde plaats
3 Kasteel, klooster, uithof
4 Tegenwoordige plaats, anders gesitueerd als
gelijknamige oude
5 tegenwoordige buitendijk
6 spoorlijn
7 Schelde-Rijn-verbinding
8 Gorzen in 1546/1560
Y Yersekeroord (tolhuis)
YD Yersekendam
H Hildernisse
OVP Onser Vrouwen Polder
KS Kreekraksluizen
MP Molenplaat
De Waterschans 2 - 2010
72
Afb. 3. Kaart van Zeeland
en West-Brabant door
Christiaan Sgrooten,
omstreeks 1570. Koninklijke
Bibliotheek, Brussel.
73
De Waterschans 2 - 2010
