Cornelia Simons
en de betoverde pottenbakker
77700-770 o J
fflerip ov ÜHï'rcp uv
Sporen
Het overgrote deeL van de vluchtelingen keerde
na enkele weken naar hun vaderland terug.
Ongeveer 100.000 bleven er in Nederland:
zelfstandig wonend, bij mensen ingekwartierd of
in kampen. Op twee categorieën na vertrokken
op 4 mei 1915 de laatste 200 Belgen uit Bergen
op Zoom naar plaatsen elders in Nederland.
De ene groep blijvers betrof de bewoners van
een op Plein XIII gevestigd woonwagenkamp; de
andere, individuele personen en families, bleef
hiervoor kortere of langere tijd wonen. Nog
steeds bekend zijn de toonkunstenaar Oscar
van Hemel en de beeldend kunstenaar Georges
van Raemdonck. Ook van Belgen die trouwden
met een Bergse jongen of meisje wonen de
kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen
hier soms nog steeds.
Projectgroep
De Werkgroep Genealogie en het bestuur zijn
voornemens een projectgroep in het leven
te roepen die de komende vier jaar haar
schouders zet onder een of meer activiteiten
ter herdenking van de aanwezigheid van de
Belgische vluchtelingen. Zo'n projectgroep hoeft
niet bij nul te beginnen want er zijn publicaties
en er is een uitgebreid foto- en krantenarchief
over de vluchtelingen in het algemeen en over
de situatie in Bergen op Zoom.
Activiteiten
Mogelijke activiteiten voor de Projectgroep
Belgische Vluchtelingen zijn:
1. Nazaten
Opsporen van nazaten van vluchtelingen die
hier zijn blijven wonen. Men kan denken aan
het opsporen van familiegeschiedenissen,
verzamelen van familieverhalen, inventariseren
van foto's en voorwerpen, maken van
kwartierstaten. Het vinden van deze nazaten
kan via archiefonderzoek en/of een oproep in
de media en in De Waterschans.
2. Kost en inwoning
Veel Bergse gezinnen namen voor kortere
of langere tijd, al dan niet tegen betaling,
gevluchte gezinnen in huis. Anderen verhuurden
woonruimte. De nazaten van deze Bergenaren
kennen nog verhalen, koesteren nog foto's
of bezitten nog achtergelaten voorwerpen.
Ook hier contact maken via de media en De
Waterschans.
3. Woonwagenkamp
In de zuidoosthoek van Plein XIII stond in
de oorlog een woonwagenkamp. De Bergse
archieven bevatten veel informatie over het
kamp en zijn bewoners.
4. Kunstenaars
In de oorlog vonden in Bergen op Zoom
tentoonstellingen plaats van Belgische en
Nederlandse kunstenaars. Deze werden
georganiseerd door de kunsthandelaren Van
der Kreek en Goossen. Ook hier kan onderzoek
naar worden gedaan.
De uitkomsten van de naspeuringen kunnen
hun neerslag vinden in een brochure, een
themanummer van De Waterschans en/of een
bijeenkomst van nazaten. Wellicht behoort een
bescheiden tentoonstelling eveneens tot de
mogelijkheden.
Deelname projectgroep
Voor de Projectgroep Belgische Vluchtelingen
zoeken bestuur en werkgroep genealogie
enthousiaste vrijwilligers die de komende
vier jaar willen meewerken aan dit
uitdagende project. Het project is zeker nog
niet dichtgetimmerd, omdat de thema's/
onderzoeksvragen nog niet vastliggen. Voor
belangstellenden is er een voorlopig projectpla
beschikbaar. Opvragen bij de secretaris van
de Werkgroep Genealogie: Sjaak de Vries
(jmcdevries012move.nl) Bij hem kunt u zich
ook opgeven voor een eerste, oriënterende
bijeenkomst.
september 2010,
Bestuur en Werkgroep Genealogie
Rochus J. van den Bergh
Dit artikel beoogt geen relaas te zijn over
de ongekend wrede heksenjacht die na
de uitvaardiging van de pauselijke bul
Summis Desiderantes Affectibus, in 1484, en
de verschijning van de Heksenhamer, het
'handboek' voor inquisiteurs, in 1489, duizenden
onschuldige slachtoffers, meest vrouwen, aan
een ellendig einde heeft gebracht.
Wie zich verdiept in de gevoerde heksen
processen wordt geconfronteerd met de
meest gruwelijke beelden en verhalen die de
driehonderd jaar durende jacht op onschuldige
medeburgers heeft voortgebracht. Zij eindigde
in 1782 met de onthoofding van de Zwitserse
Anna Göldi, naar men aanneemt het laatste
slachtoffer van de Europese heksenjacht.1
Een zoektocht naar eventuele sporen van
deze heksenwaan in de oude archieven van
Bergen op Zoom resulteerde in een verhaal
over toverijgeloof en waarzeggerij in het
zeventiende-eeuwse Bergen op Zoom, waarin
een belangrijke rol is toebedeeld aan de
waarzegster Cornelia Simons.
In 1991 promoveerde Hans de Waardt aan
de Erasmus Universiteit te Rotterdam op het
proefschrift Toverij en samenleving. Holland
1500-1800. In de dissertatie, die ook als
boekwerk is verschenen, laat De Waardt de
lezer kennismaken met diverse aspecten
van de toverijbeleving in het gewest Holland,
zoals de manier waarop verdenkingen van
toverij konden ontstaan, de houding van de
verschillende lagen van de bevolking tegenover
toverij, de procesvoering, het verdwijnen van
toverijgeloof en de oorzaak van het eerder
stoppen van toverijprocessen in Holland dan
elders. Bergen op Zoom wordt door hem niet
genoemd, maar zijn studie leent zich uitstekend
om de aangetroffen bevindingen over toverij in
de Bergse archieven te kunnen verklaren.2
Nieuwe gegevens
In de oudste archieven van de stad is weinig te
vinden over zaken als waarzeggerij of toverij.
Veel documenten zijn door onzorgvuldigheid,
brand of oorlogsomstandigheden verloren
gegaan. Zestiende-eeuwse bronnen geven iets
meer informatie, zij het niet over veroordelingen
wegens toverij, maar over doodvonnissen
Plein 13; Belgische vluchtelingen tijdens de Eerste
Wereldoorlog vormen met hun woonwagens Straat 3 in het
vluchtoord op Plein XIII.
Foto door dhr. Hasselman van Buyten, 1914-1918.
De Waterschans 3 - 2010
88
Afb. 1. De vier heksen [1497] door Albrecht Dürer.
89
De Waterschans 3 - 2010
