Vastenavond
weq nxaPn. romé?
IS=S==i==.
=5==='...
WARTAAL
ZO OUD KIS Dé
Een Bergenaar groeit er mee
op: het vastenavondfeest. Waar
vele andere dorpen en steden
in Brabant en Limburg carnaval
vieren, wordt hier vastenavond
gevierd, op een wijze die nauwe
lijks te vergelijken is met het
feest elders. Hetzelfde geldt
voor de Saturnalia: dat was een
typisch Romeinse manier van het
vereren van Saturnus, die je
buiten Rome niet snel aantrof.
Het is een van de overeenkomsten
tussen het Romeinse en het
Bergse feest.
PT f onvivium publicum, xc W
Drewoic, fulvo runonoK xew.
ze het hete jaar werken voor hun meester, nu
mochten ze tijdens de maaltijd aanliggen naast
hun meester, die vaak de rol van slaaf op zich
nam en hen zelf het eten serveerde. Tijdens
de maaltijd kregen de slaven gelegenheid
hun ongenoegens kenbaarte maken aan hun
,X D,CTX SATUKNO,
Q-UOD EO DIÉ febjae eius, ut post
DIÉM TÉFkTIUM OPALIA OP 15.
meester, door grapjes of woordspelingen te
maken als hij hen bediende. De verschillen
in rangen en standen waren voor even
verdwenen, de rollen waren omgedraaid, als
herinnering aan de gouden tijd onder Saturnus,
waarin iedereen gelijk was. Zo ook droegen
senatoren en 'edelen' uit de ridderstand tijdens
de Saturnalia niet hun speciale toga, maar de
alledaagse tunica, een eenvoudig hemd.
Feesten uit de Oudheid en de bijbehorende
gebruiken zijn in latere eeuwen vaak terug te
vinden in nieuwe feesten. Als we de Saturnalia
goed bekijken, zien we dat verschillende
elementen daarvan voorkomen in de diverse
winterfeesten die wij vieren. Met Sinterklaas
geven we elkaar cadeautjes, worden er (peper)
noten gestrooid en schrijven we gedichtjes om
met grapjes en woordspelingen onze kritiek
te uiten over een ander. Het Kerstfeest wordt
gevierd rond de winterzonnewende, evenals
UXBÉM SXTU^p,^^nue Tum^iém festum
1UKUS.
daarbij de voorbereidingen - en een bastmaa
UVIUS.AB WMECONDrtXVVllW-20
Een andere verwijzing naar de gouden tijd van
Saturnus was het gebruik om in een famitia
een 'koning' aan te wijzen die het voor één dag
voor het zeggen had. Niet de pater famiiias was
de baas, maar zijn zoon of dochter, zijn vrouw
of zelfs een slaaf of slavin. Dit gebeurde ook
onder groepen jongeren. Onder leiding van de
feestkoning haalden zij dan allerlei streken uit.
FIDéM ktctumqjje COLEBAT
nadat saturnus inde duistere
De Saturnalia werden gedurende de hele
Romeinse tijd gevierd. Het was een populair
volksfeest, waaraan de hele bevolking graag
deelnam. Niet voor niets schrijft de dichter
Catullus: "Saturnalibus, optimo dierum!" -
"De Saturnalia, mooiste der dagen!"
de Saturnalia. Het gebruik om in het huisgezin
een feestkoning uit te kiezen vinden we terug
op Onnozele Kinderen en met Driekoningen.
Het is opvallend dat er zoveel gebruiken van
de Romeinse Saturnalia opnieuw voorkomen
in onze winterfeesten. Er is geen historisch
bewijs dat de gebruiken van de Saturnalia
overgegaan zijn in al die feesten. Wel lijkt het
erop dat we met onze winterfeesten in een
eeuwenoude West-Europese traditie staan. Het
meest duidelijk blijkt dat uit het grote aantal
overeenkomsten tussen de Saturnalia en het
vastenavondfeest. Een kleine opsomming van
overeenkomsten:
Het vastenavondfeest is een POPUL AIX
MEEFKD AACS VOLKSFEEST waaraan ALLE
LACEN VAN DE BEVOLKINC deelnemen.
Het zich verkleden speelt daarbij een belang
rijke rol. Verwijzend naar de oorspronke
lijke BOEFKENSAMENLEVINC in en rondom
Bergen op Zoom gaat men traditioneel gekleed
in blauwe kiel en rode zakdoek. Bergenaren
kleden zichzelf zo dat ze ELKAAKS CéLIJKE
zijn: met oude bullen, de gordijnen van de
ramen of een afgeschreven kostuum. De enige
die duidelijk gekleed gaan als 'iets', zijn de
pakkendragers van de Stichting Vastenavond:
zij kleden zich als het nieuwe gezag van de
stad. Dat gezag wordt ook symbolisch overge
dragen aan de Prins wanneer hij na de Intocht
de sleutel van de stad overhandigd krijgt van
de burgemeester. DE XOLLEN WOFKDEN
OMCEDFKAAID: de tijdelijke FÉESTKONINC
heeft het voor het zeggen, DE 8UXCÉ-
MEESTEFK TFLEKT ZIJN AMBTSKLEDINC
UIT en gaat als boer door de stad. De geves
tigde orde wordt even doorbroken, scholen
zijn gesloten, HÉT OPÉNBAXÉ LÉVEN LICJT
STIL. Bij het 'pratje op 't biljart' maakt de
Grootste Boervan de gelegenheid gebruik om
ongegeneerd KBJTIEK TE LEVEFKEN op de
Bergse politiek. Ook in andere uitingen worden
grappen en woordspelingen gebruikt om
actuele zaken in de samenleving aan de kaak
te stellen, bijvoorbeeld bij de optocht en op de
dweilavond.
Afb. 3. Blik op het Forum Romanum, het
religieuze, politieke, sociale en economische
centrum van Rome. Rechts de facade van
de immense Tempel van Saturnus. De
huidige tempel dateert uit 42 v. Chr., maar de
fundamenten zijn de originele van de tempel
uit de vijfde eeuw v.Chr. De plechtigheden
tijdens de Saturnalia vonden plaats op het plein voor de
tempel Foto van de auteur, oktober 2007],
DE SATURNALIA ZIJN GENOEMD NAAR SATURNUS
OMDAT OP DIE DAG ZIJN FEEST GEVIERD WORDT ZOALS
TWEE DAGEN LATER DE OPALIA, HET FEEST VAN OPS.
MAKCUS TEKENTIUS VAKKO,
Dé LINCUA LATINA VI 3,22
Afb. 4. De vloeren en wanden van
Romeinse eetkamers werden
vaak versierd met afbeeldingen
van etenswaren. Op dit mozaïek
zijn verschillende vruchten
afgebeeld, met eronder een
kip en twee duifjes IPalazzo
Massimo alle Terme, Romefoto
van de auteur, oktober 20071.
Afb. 5. Tijdens de maaltijd lagen Romeinen aan op grote
bedden. Vaak werden meerdere gasten uitgenodigd voor de
maaltijd, zoals hier te zien is op een fresco (Palazzo Massimo
alle Terme, Romefoto van de auteur, februari 20101.
De Waterschans 4 - 2010
172
iisil-
WORDT EEN GODENMAAL BEREID -DE SE
als EERSTE ONTSTOND EEN GOUDEN GESLACHT oat
ZONDER WRAAK, UIT EIGEN WIL EN ZONDER WET ZORG
DROEG VOOR TROUW EN HET GOEDE.
OVIDIUJ, MÉTAM0P.PH03Q 89-90
HET GLANZEND BRONZEN GESLACHT.
j DDunuui.
OVIDIUS,MÉTXMOAPHOSÉS 1113-11?
173
De Waterschans 4 - 2010
