de gemeente in ontvangst werden genomen,
diners en koffietafels, voorstellingen en spet
terende feesten, maar ook was er dan op
zondag steevast een gezamenlijk bezoek aan
de heilige mis in de katholieke kerk.
Ook deelname aan de carnavalsoptocht stond
als vanzelfsprekend op de agenda. In de loop
der jaren sleepten de wagens van de Sociëteit
meerdere prijzen in de wacht.
De combinatie van sociale bijstand en gezel
ligheid hebben ertoe bijgedragen dat de
Bergse boeren en tuinders vaak voor het leven
lid waren van de Sociëteit. Het betrouwbare
karakter van de vereniging bleek ook uit het
feit dat de leden van het bestuur vaak tientallen
jaren hun functie vervulden. Vier bestuurs
leden, te weten oprichter Willem Musters,
voorzitter A. Franken, D. van de Watering
(secretaris) en P. Hagenaars (commissaris)
werden bovendien koninklijk onderscheiden
voor hun jarenlange inzet voor de vereniging.
Een dalende trend
In retrospectief blijken de jaren dertig de
topjaren van Sociëteit 'De Vrijheid' te zijn
geweest met in beginjaren van dat decennium
zo'n 300 leden. Het vijftigjarig jubileum, dat
in 1937 uitgebreid werd gevierd, kan eigenlijk
worden gezien als het hoogtepunt van de
vereniging. Maatschappelijke ontwikkelingen
hebben geleid tot de neergang en uiteindelijke
opheffing van de Sociëteit in 1989.
De eerste donkere wolken pakten zich samen
tijdens de oorlogsjaren. Van feestavonden
was geen sprake meer ten tijde van de Duitse
bezetting en ook de carnavalsoptochten werden
in die periode verboden. Vergaderen was nog
wel toegestaan, zij het onder de strikte voor
waarde dat bij een eventuele controle door de
bezetter alle leden in het bezit waren van een
convocatiebriefje, uitgegeven en vooraf toege
zonden door het bestuur. Zo'n twintig leden van
Sociëteit 'De Vrijheid' waren in de periode 1939-
1940 onder de wapenen. Eén van hen, Henk
Withagen, sneuvelde bij de verdediging van de
Moerdijkbrug. Op 5 juli 1942 overleed bovendien
Adrianus Musters na een aanrijding door een
Duitse vrachtwagen. De vereniging maakte
moeilijke jaren door, want door veel ziekten en
overlijden daalden de financiële reserves tijdens
de oorlogsjaren gestaag.
Vanzelfsprekend deed de vereniging mee toen
er op 31 augustus 1945 een speciale bevrij
dingsoptocht werd gehouden om op typisch
Bergse wijze de overwinning op de Duitsers te
vieren. De Sociëteit pakte uit met 'De Barbaar',
waarbij een allesvernietigende Duitser werd
uitgebeeld. Hoewel men kosten (bijna f 1.000,=)
noch moeite had gespaard viel de uitslag
nogal tegen, want de wagen ontving slechts de
zevende prijs ter waarde van f 75,=. Het aldus
ontstane gat in de begroting werd opgevuld
middels een spontane inzamelingsactie onder
de leden, die f 1.781,= opbracht. De eerste
feestavond na de Tweede Wereldoorlog volgde
in januari 1946. Aangezien de Nederlandse
economie in die periode nog niet volledig op
gang was gekomen en veel producten nog
moeilijk verkrijgbaar waren, werd aan de leden
gevraagd ieder zelf een fles drank mee te
nemen ter verhoging van de feestvreugde.
Na de oorlogsperiode zou het nooit meer
worden zoals het was voor Sociëteit 'De
Vrijheid'. Veel zonen van leden van de
vereniging kozen voor een ander beroep.
Twee belangrijke oorzaken liggen daaraan ten
grondslag. Ten eerste werd de stad Bergen
op Zoom in de jaren vijftig en zestig gestaag
uitgebouwd en werden de tuindersgronden
rondom de stad steeds schaarser. Veel zonen
van tuinders en boeren kozen daarom nood
gedwongen voor een ander beroep en volgens
de statuten konden zij derhalve geen lid meer
worden van de vereniging.
Ten tweede verdween de noodzaak om lid te
worden door de uitbreiding van het sociale
zorgstelsel. Boeren en tuinders waren niet
meer aangewezen op een uitkering van de
Sociëteit bij ziekte. Overigens was de zieken-
uitkering in de jaren vijftig en zestig ook niet
meer afdoende om in het dagelijkse levenson
derhoud te voorzien als gevolg van een sterke
stijging van de welvaart en de levensstandaard
in die periode.
Het honderdjarig bestaan in 1987 vierde men
uitbundig en ook de 101 jaarwerd nog gehaald.
Maarin het najaar van 1989 vielh et doek voor
Sociëteit 'De Vrijheid'. Op democratische wijze
besloot men bij meerderheid van stemmen tot
opheffing van de vereniging per 1 november
van dat jaar. De 1.750,= die toen nog in kas
was, werd aan goede doelen geschonken, te
weten:
- 350,= aan de St. Gertrudisparochie voor het
herstel van twee kandelaars
- 700,= aan het Jos de Grauwfonds Stichting
Gehandicapten
- 700,= aan de Vereniging van Ouders van
Geestelijk Gehandicapte kinderen (VOGG)
Sociëteit 'De Vrijheid' was aldus ingehaald
door de maatschappelijke en economische
ontwikkelingen van het moderne, naoorlogse
Nederland. Bovendien had de vereniging
zichzelf een ernstige beperking opgelegd
vanwege het feit dat slechts een specifieke,
haast uitstervende beroepsgroep lid mocht
worden van de club.
Sociëteit 'De Vrijheid' en het carnaval
Maar wat is nu de reden dat er in dit
themanummer over 6x11 jaar vastenavond
uitdrukkelijk aandacht wordt besteed aan deze
Sociëteit?
Ondanks het feit dat de nadruk in de vereniging
steeds meer kwam te liggen op de onder
steuning van zieken en bijstand bij overlijden,
is de Sociëteit in oorsprong, nota bene tijdens
het carnaval, ontstaan als één van de eerste
teerclubs. Deze teerclubs vormden in de eerste
helft van de twintigste eeuw de ruggengraat
van het carnavalsfeest, door het organiseren
van (vaak besloten) gemaskerde bals.
Bovendien hebben de Bergse tuinders en
hoveniers in vroeger tijden een niet te onder
schatten rol gespeeld in (het behoud van)
het carnavalsfeest, ook in perioden waarin
dat door de kerk of van overheidswege was
verboden. Traditiegetrouw kwamen zij jaar
in jaar uit op de dinsdag voor de vasten van
heinde en verre met versierde karren naar de
stad om de voorbode van de lente te vieren.
Het is niet voor niets dat ook heden ten dage de
optocht op diezelfde dinsdag wordt gehouden.
Maar er is meer; in de huidige vastenavond
viering zijn er meer elementen terug te vinden
van de invloed van de Bergse tuinders. Te
denken valt daarbij aan de boerenkiel, de rode
zakdoek en de zwarte pet. Dankzij Sociëteit
'De Vrijheid' heeft Bergen op Zoom geen Raad
van Elluf, zoals in tal van andere Brabantse en
Limburgse steden, maar een Boereploeg en
daarmee verdient Sociëteit 'De Vrijheid' zeker
een plaats in dit speciale themanummer!
De Waterschans 4 - 2010
134
Afb. 10. Aankomst van Prins Carnaval in 1927. Collectie MHC.
135
De Waterschans 4 - 2010