legde zich meer toe op de groothandel. De
eigendom bleef inmiddels bij zijn moeder
Elisabeth, de weduwe van Adriaan. Het
woonhuis diende toen als zomerverblijf; de
Vergroesens woonden in het stadscentrum
in 'het Hof van Gelder' aan de Vismarkt
[nr. 13].'91 In 1887 liet Elisabeth de molen
veilen. Bij gebrek aan belangstelling was de
Rotterdamse Bank de koper voor een bedrag
van 16.500 gulden. Die wilde daarmee haar
leningen veilig stellen. De bank verkocht de
molen alweer in 1889, nu aan de gemeente
Bergen op Zoom.92 De omschrijving was: een
door water gedreven molen met meelfabriek,
r
Afb. 21. De Watermoten vanuit het
noordoosten, omstreeks 1970.
Afb. 22. De Watermolen vanuit het zuidwesten,
omstreeks 1970.
bakkerij, erf, waterkolk en weiland. Het in
het pand aanwezige maatwerk bleef, inclusief
de 'locombile' [stoommachine], aan de bank
evenals het scheprad met drijfwerk aan de
buitenkant. Vóór overdracht moest de bank dit
verwijderen.93
De gemeente had veel belang bij de aankoop
van de molen. Door de toename van de
scheepvaart bestond er behoefte aan
uitbreiding van de haven. In 1882 al was
de benedenkom van de molen ingericht tot
vissershaven. Door de aankoop van de molen
kon die haven verder oostwaarts doorge
trokken worden. Daarnaast was de slechting
van de omwalling in volle gang. Vanaf 1868
was het bastion Beckaf al gesloopt, maar
moest de Zoutevest intact blijven omdat die
nog diende als reservoir voor de watermolen.
Na het buiten bedrijf stellen daarvan kon ook
de Zoutevest gedempt worden. Gevolg was wel
dat toen de waterwerken tot onder het bodem
niveau van de haven weggebroken werden en
het waterrad verdween.
Daarna brak een lange periode aan van
gebruik van het molengebouw als opslagplaats
voor de gemeente [afb. 21 en 22). Het huis was
vaak afzonderlijk verhuurd. Omstreeks 1906
is het molengebouw met één travee ingekort
om ten behoeve van de suikerindustrie een
smalspoorlijn langs de kade door te kunnen
trekken. Na een provisorisch herstel rond 1990
is het verval verder gegaan, zodat de zolder
balklaag van het molengebouw zelfs deels
instortte (afb. 23).
In 2002 is de eigendom
overgegaan naar Hans
Smeenk, die met veel
zorg en inzet het herstel
voortvarend heeft
aangepakt (afb. 26, 25
en 26). Gelet op het
bijzondere karakter van
het geheel als overblijfsel
van een getijdenmolen
en de vergaande staat
van verval is gekozen
voor een reconstructie
van de oorspronke
lijke volumes in een
herkenbare, eigentijdse
uitwerking, natuurlijk wel
in harmonie met het oude
werk. De vloerniveaus zijn naar de oorspronke
lijke peilen teruggebracht, evenals het omlig
gende terrein. De kappen zijn gereconstrueerd
met gebruikmaking van de vele eerder herge
bruikte onderdelen.
Het woonhuis is al weer enkele jaren geheel
gereed en bewoond. Van het maalgebouw is de
restauratie van het casco gereed. De binnen
afwerking wacht nog op uitvoering, omdat
de toekomstige bestemming nog onderwerp
van discussie is. Inmiddels is de nabijgelegen
gemeentewerf vrijgekomen. Het voorlopige
stedenbouwkundige plan voorziet daar in het
deels terugbrengen van een waterkom ter
plaatse van een klein gedeelte van de houwer.
Ook zal er dan de mogelijkheid zijn de water
werken en sluizen tenminste op hoofdlijnen te
reconstrueren, zodat de vroegere functie als
molen beter gevisualiseerd kan worden (afb.
27a, b en c).
De Waterschans 1 - 2011
32
Afb. 23. Instorting van de zolderbalklaag. In de muur is nog
goed de moet zichtbaar waar oorspronkelijk het spantbeen
geplaatst was. Zichtbaar is ook de versnijding van de muur
ter plaatse van de oorspronkelijke zoldervloer.
het gemeentearchief van Bergen op Zoom
door mijn echtgenote Ria, evenals van
informatieuitwisseling met Ton Meesters en
Willem van Ham, oud-archivaris van Bergen op
Zoom. Nicolas Fournier, conservator van het
archief van Duinkerken was mij behulpzaam bij
de opheldering van het bestaan van de molen
aldaar. Gijs Asselbergs verschafte op het
laatste moment nog waardevolle aanvullende
informatie over de tevoren nogal onduidelijke
vermelding van een op de watermolen
geïnstalleerde windmolen, alsmede over de
veiling in 1887.
Naschrift
Voor bovenstaande studie is dankbaar gebruik
gemaakt van een uitgebreid onderzoek in
Afb. 24. De Watermolen vanuit het zuidwesten, 2009.
Afb. 25. De Watermolen vanuit het noordoosten, 2009.
Afb. 26. De Watermolen vanuit het noordwesten, 2009.
33 De Waterschans 1 - 2011
FAUSTQ NUMINE
BERQA VICTRIX
