Vvv W -I'l1^ ,-j: C v r- V -j ti I ^tIi T^l |«Vs i|h#Ii4-4i4- ^izr-onvj yj '/I Afb. 3. Eerste pagina van de eedaflegging van Jacqueline de Croy. SA 2, fol. 77. regentes was beschouwden de bestuurders haar al als vrouwe van Bergen op Zoom en ze hadden haar ook als vrouwe erkend. Verder was het stadsbestuur in perplexiteytwant het Landrecht van Brabant schreef voor dat de bezittingen van de markies automatisch overgingen naar zijn oudste zoon wanneer de markies overleden was/ Het maakte niet uit of Jan nog minderjarig was. Het was geen gewoonte om een vrouw als opvolger te kiezen als er een mannelijke opvolger beschikbaar was. Het stadsbestuur eiste eerst een verklaring van de veertienjarige Jan en van zijn voogden, zodat de inhuldiging van zijn moeder later geen verwijt van ontrouw zou kunnen ople veren. De markiezin was het er niet mee eens dat zij niet officieel werd ingehuldigd. Zij hield vast aan de tekst van het testament. In een uitgebreide brief aan het stadsbestuur wees zij nadrukkelijk op wat zij al voor de stad had betekend. Zij had moeite gedaan om kooplieden naar de jaarmarkten van Bergen op Zoom te krijgen en had het voor elkaar gekregen dat een behoorlijk deel van de zware bede (indirecte belasting aan de landsheer, keizer Karei V) was kwijtgescholden. Zij zou afzien van huldegeld en geen feestelijkheden verlangen. Het was haar alleen om een formele inhuldi ging te doen. Indien dit niet zou gebeuren, zou ze vertrekken uit Bergen op Zoom en kon ze ook geen rol meer spelen voor de stad. Vanwege deze brief zag de Brede Raad zich gedwongen de kwestie opnieuw te behandelen op 5 augustus 154-2. Ook nu bleven de bestuur ders van mening dat een inhuldiging niet nodig was. Een proces moest uitkomst brengen. De uitspraak was in het voordeel van de markiezin. Het vonnis luidde dat Jacqueline de Croy als vrouwe van Bergen op Zoom moest worden inge huldigd. Op 26 november 1562 vond de inhuldiging plaats zonder feestelijkheden. Dezelfde dag nog legde Jacqueline de Croy de eed af en bevestigde alle privileges van de stad.5 Vrouwe in ruste De markiezin-weduwe hield zich aan de belofte om af te treden, zodra haar zoon Jan meerder jarig werd. Op 3 juli 1550, een maand voordat Jan in het huwelijk trad, ontbood zij de Brede Raad int groot hoff. Zij ontsloeg de gezagsdragers van hun eed van trouw en wenste dat de stad spoedig haar zoon zou inhuldigen. Burgemeester Pieter Spotte Claesz bedankte de markiezin namens de Brede Raad voor de vrientschappen ende diensten bij heur Genade der voirscreven stadt gedaen,6 De burgemeester verontschuldigde zich nog dat de stad haar niet beter had kunnen recompenseren gezien de armoede van de stad.7 Op dezelfde dag besloot de Brede Raad om Jan IV met de gebrui kelijke ceremoniën op zondag 13 juli in te halen als markies en heer van Bergen op Zoom. Was Jacqueline een 'iron lady'? Volgens oud-archivaris Slootmans was Jacqueline de Croy heerszuchtig en trots en dreef zij onverzettelijk haar zin door.8 Ze regeerde van 1561 tot 1550. Dat was voor Bergen op Zoom een moeilijke periode. De economische crisis had de stad hard getroffen. De beroemde Bergse jaarmarkten hadden hun internationale aantrek kingskracht verloren. Veel Bergenaren konden in deze periode hun hypotheken niet afbetalen. Overstromingen teisterden stad en platteland. Gelderse troepen onder leiding van Maarten van Rossum ondernamen een veldtocht door Brabant. Om te voorkomen dat de Gelderse troepen door konden stoten naar Antwerpen werden er troepen in de stad gelegerd.9 Zo droeg de stad een extra De Waterschans 2 - 2011 58 Afb. 4. Opname van de audiovisuele presentatie over het bezoek van Prins Philips met Dian Verberne in de rol van Jacqueline de Croy, op 15 juni 2008. Foto auteur. financiële last. De stadsbestuurders wilden bezuinigen en er was geen geld voor uitbundige officiële plechtigheden. De ontvangst van prins Philips in 1569 moest bijvoorbeeld simpel ende oncostelijck georganiseerd worden.10 Vrouwe Jacqueline moest alle zeilen bijzetten om het stadsbestuur van haar koers te overtuigen. Ze moest daarom wel een ijzeren wil hebben, Thatcheriaans avant-la-lettre. Jacqueline de Croy moest, net als haar man, niets hebben van de nieuwe protestantse denk beelden. Zij droeg de contrareformatie een warm hart toe en correspondeerde met rooms-katho- lieke kerkhervormers, zoals Ignatius van Loyola en Petrus Canisius.11 Tot recent was niet precies bekend wanneer Jacqueline de Croy was overleden. Volgens eerdere literatuur was dat rond 1550. Op zich vreemd, als we bedenken dat Slootmans in zijn Jan metten Lippen een brief van haar vermeldt, geadresseerd aan de landvoogdes Maria van Hongarije en geda teerd op 15 september 1552. Dankzij archiefonder zoek van Willem van Ham weten we nu dat zij pas op 10 februari 1559 is overleden.12 Jacqueline in levenden lijve Bij de herinrichting van museum Het Markiezenhof hebben we Jacqueline de Croy weer tot leven gewekt. Zij heeft een hoofdrol gekregen in een audiovisuele presentatie over het bezoek van prins Philips met zijn vader Karei V en zijn twee tantes aan Bergen op Zoom in 1569. Jacqueline was toen immers als markiezin de gastvrouw. Haar zoon Jan IV had de prins zelfs vanuit Italië opgehaald en bleef in diens gevolg tijdens zijn inhuldigingsreis door de Nederlanden. Prins Philips logeerde twee nachten in het Markiezenhof. Bezoekers kunnen aan hem, markiezin Jacqueline en vier andere perso nages vragen stellen over de voorbereidingen en indrukken van dit hoge bezoek. Zo komt een stukje Bergse geschiedenis weer tot leven voor iedereen. Iron lady Jacqueline de Croy antwoordt beslist en krachtig op uw vragen over haar boeiende erva ringen. Kom kijken en luisteren naar de Thatcher van het zestiende-eeuwse Bergen op Zoom! Noten 59 De Waterschans 2 - 2011 *1'VnevW* CJ«.|i»«ï4»"»F »M^'. VtV*vr*l»\ni4>»«t m4 >n t\ r-^ >»t{ Va* -A-^Vn^tv*»'\b«v%W ♦-«$■>" ^•^>♦<41411^ Vj *+j-4 <*lV V>**y^*«n«'"V \xarwta» <iiV Vrtvi ti ft nflrM A*, r#iTéw*«4V-(ri\^»i:V<-#ii^< whrty «t, vtw l>im J)rrrA.*il VmYiF e^'4* i»\l("tVr- |«9V-'Ot4^*-*».1' KifhiJuVii ^|(J ftC' V«v^*.5r«4- {<1'' !s"^ ■*^y> ijoiXv- ^>n«»Vt4" <^»i^%4 «^•v'-inrnVfc 1 VicnVés^^C, ci^«4 i>xMnft\<tv 7ft «Ui»4* l>>!ï* mi^4» vV»«U^' ^»y*k riï«*4+*iS> vo*\tv* V lN»\tH^V joS* v-r> (vtw !^Ww4A> -4-*' v« \a!V1'4»1^o»4,> K .tN^>. Ttfc»-/[ «-«tj-' «^+4*o»»Wx-4v*4t'.ie>»N\l-''v»»>.\'4 I* \>ik%vvrJxbiSiciH'> »\«44 ywv yok \ivt «l(V V^ljf Vntv^W, >,4v- v\ Lt-tft ]'- J4>j y v~-"-V A f../ s "-'J* *V X,V"' "''•^V'7jf'7& V «tl S.~S~~- -^ I* rV -JO A) 1 Het Recueil d'Arras (letterlijk Verzameling van Arras) is een handschrift met een groot aantal getekende portretten van beroemde personen uit West-Europa, bijeengebracht omstreeks het midden van de 16e eeuw door de Henegouwse kunstenaar Jacques le Boucq. Het Recueil dArras is vernoemd naar de huidige verblijfplaats van het handschrift, de Franse stad Arras (Atrecht). De vermoedelijke maker van deze verza meling tekeningen, Jacques le Boucq (Valenciennes, 1528/1533 - aldaar, 1573), was wapenheraut en wapenkoning van keizer Karei V, en ceremoniemeester van de kapittels (zittingen) van de Orde van het Gulden Vlies. Het Recueil bevat portretten van beroemde personen - voornamelijk vorsten en edellieden - uit de Nederlanden, Frankrijk, Engeland en Duitsland, die leefden van de 14e tot en met de 16e eeuw. Al deze portretten zijn geko pieerd naar andere kunstwerken, zoals schilderijen, prenten en andere tekeningen. We weten niet wie opdracht gaf om het Recueil te maken. Het Recueil bevindt zich sinds mensenheu genis in de Bibliothèque Municipale (Gemeentebibliotheek) in Arras. Bron: Wikipedia. 2 W.A. van Ham, Macht en gezag in het Markiezaat. Hilversum 2000, 79-80. Croy (thans Curey) ligt in Noord-Frankrijk aan de rivier de Somme. 3 C.J.F. Slootmans, Jan metten Lippen, zijn familie en zijn stad. Rotterdam - Antwerpen, 1945, 345-350; Het Markiezenhof Historisch Centrum, Bergen op Zoom [hierna: MHC), Archief van de stadssecretarie 1397-1810 (hierna: SA), inv.nr. 24, blz. 134-170; SA inv.nr. 25, blz. 153-167. 4 MHC, SA inv.nr. 24, blz. 174. Archieven van de Raad en Rekenkamer van de markiezen van Bergen op Zoom (hierna: ARR), inv.nr. 9, fol. 11. 5 Slootmans, 350-356. MHC, SA inv.nr. 24, blz. 171-199; SA inv.nr. 25, blz. 168-176; SA inv.nr. 2, fol. 77-78: eedsformulieren; ARR inv.nr. 9, fol. 12v. 6 Slootmans, 368; MHC, SA inv.nr. 25, blz. 256-257; ARR inv.nr. 9, fol. 59. G.C.A. Juten, 'Jan IV van Glymes 1528-1567'. In: Taxandria XXIX (1922), 42 e.v. 7 MHC, ARR inv.nr. 9, fol. 60-61. 8 Slootmans, 344. 9 Van Ham, 135. 10 MHC, SA inv.nr. 24, blz. 302-304, resolutie 7-9-1549. 11 Slootmans, 360-362; Van Ham, 99. 12 Vriendelijke mededeling van Willem van Ham. Zijn bron: MHC, ARR inv.nr. 659.1, rekening rentmeester generaal 1559, fol. 10v. Nic Grosfeld wees me op een citaat van Jan IV aan Savoye: mais iespere davant ce paques venir trouver, V.A. aiant acheve le servise de feu ma mere [maar ik hoop te ondervinden dat Uwe Hoogheid vóór Pasen alles in orde fgemaaktl heeft voor de Irouwlplechtigheid van mijn overleden moeder1. ARA-Brussel, audiëntie 1721/3, fol. 18, d.d. 6 maart 1559.

Periodieken

De Waterschans | 2011 | | pagina 6