t
ALE A,
DE CVRANDA IN
PASCASII JVSTI
PECVNIAM LVDEN-
Libri Duo:
dat is gedateerd 'Leuven, den 8en September
1613'.30 Het duel vond plaats in Nederland om
zo de wraak van de Engelse koning te ontlopen.
Die zag liever niet dat zijn edelen elkaar
vermoorden en had het duelleren verboden.
Ook Edward Sackville raakte tijdens het duel
zwaar gewond.31 Inzet van het duel tussen
Bruce en Sackville was de liefde voor de toen
elfjarige Venetia Anastasia Stanley (1600-1633),
die later zou trouwen met Sir Kenelm Dig by.32
Venetia Stanley stond bekend als een sublieme
schoonheid. Zij werd driemaal geportret
teerd door Van Dyck, de laatste keer op haar
doodsbed. Digby, die in 1625 in het geheim met
haar trouwde, schreef later over zijn relatie
met haar zijn Private Memoirs.33
Waarom het duel uitgerekend bij Bergen op
Zoom plaatsvond, is niet bekend. Misschien
speelde de aanwezigheid van Norman en
Walter Bruce een rol. Beiden waren in het
voorjaar en de zomer van 1606 in Bergen,
kapitein Norman Bruce was er opnieuw in
oktober 1611. Kapitein Walter Bruce (Gualter
Bruce, Wouter Bruyse; andere spellingen
komen ook voor) was in Bergen op Zoom
van 1605 tot in 1607 en stond van 1612 (of al
eind 1611?) tot in 1623 aan het hoofd van een
compagnie in het garnizoen van de stad.34
Walter Bruce was gehuwd met Marie (de)
Buvry en tussen 1616 en 1623 kregen zij vijf
kinderen die allen in Bergen werden gedoopt.
Ik heb deze beide Bruces niet met zekerheid
kunnen identificeren, maar wellicht waren het
(haIf)broers en zonen van Sir Robert Bruce, 8th
Earl of Clackmannan.35 De Bruces van Kinloss
en die van Clackmannan waren verwant.
Prinsessen van Portugal
Natuurlijk zijn er naast de gegevens op de
grafmonumenten in de Grote of Gertrudiskerk
nog tal van andere mogelijkheden om immi
granten in het vroegmoderne Bergen op Zoom
op het spoor te komen. Een voorbeeld van een
archiefbron die kan worden benut, vormen
de aanslagen voor de twaalfde penning, een
soort stedelijke belasting. Ook hierin vinden
we veel mensen van wie de naam duidt op een
herkomst van elders. Een nadeel van deze
bron in vergelijking met de grafmonumenten is
dat de tekst op een graf meestal ook nog wat
summiere biografische gegevens bevat. In een
'belastingregister' ontbreekt die informatie,
maar bestaat wel weer het voordeel dat we
een momentopname van de totale (betalende)
bevolking voor ons hebben.
Een buitenlandse naam garandeert weliswaar
niet meteen dat de drager van die naam ook
zelf buiten Bergen op Zoom is geboren. Zeker
bij namen als Van Gent of Van Oosterhout
kan het heel goed zijn dat de familie al enkele
generaties in Bergen op Zoom woont en de
naam alleen duidt op de herkomst van een
'stamvader'. Toch vallen enkele namen op.
Als willekeurig voorbeeld is hier de inven
taris genomen op de beta li ngslijst voor het
jaar 16 9 6.36 De lijst is geordend per stadsdeel
Afb. 11. Georg Friedrich van Nassau-Siegen 11606-16741
militair gouverneur van Bergen op Zoom. Bron: http://
nl.wikiped iao rg/wiki/Bestand:1606_Geo rg_ Friedrich_
Ludwig_zu_Nassau-Siegen.jpg.
(wijk) en geeft uitsluitend namen en adressen
(straten) en de bedragen waarvoor de betref
fende personen werden aangeslagen.
De eerste naam die hier meteen in het oog
springt is 'De prinses van Portegael', woon
achtig aan de Markt en aangeslagen voor het
hoogste bedrag in de hele lijst. Deze prinses
staat bijna bovenaan in de lijst. Is dit een
bijnaam, of woonde er een echte prinses in
Bergen? Dit laatste blijkt inderdaad het geval,
De Waterschans 3 - 2011
122
want het gaat hier om Amalia Maria Louisa
(1669-1731), derde dochter (en derde kind)
van Manuel II (1568-1638), hertog van Beja
en gouverneur van Orange en Steenwijck. Zij
was een achterkleindochter van Antonio (1531-
1595), bastaard van Portugal. Ook zij werd na
haar overlijden te Bergen op Zoom in de Grote
Kerk begraven, maar haar graf ging verloren.37
In 1578 was onverwacht en op jonge leeftijd
de koning van Portugal gesneuveld. Hij werd
opgevolgd door zijn bejaarde oom Enrico,
kardinaal en aartsbisschop van Évora, en er
ontbrandde meteen een strijd om de opvolging
na Enrico. Kandidaten waren de genoemde
Antonio, prior van Crato, hertogin Catherina
van Braganza (wier nazaten later over Portugal
zouden regeren) en de Spaanse koning Filips
II. Het was Filips die aan het langste eind trok
en in 1580 werd Portugal ingelijfd bij Spanje.
Dit zou tot 1660 zo blijven. Antonio werd
echter door diverse anti-Spaanse mogend
heden erkend als koning van Portugal. Hij en
zijn nazaten stonden bekend als de Prinsen
van Portugal en zij leefden in ballingschap.
Antonio's zoon Manuel I trouwde in een eerste
huwelijk in 1597 in Den Haag met Emilia van
Oranje-Nassau en vervolgens bleven beide
families nauwe relaties onderhouden.38
Nog een andere militair gouverneur van
Bergen op Zoom was eveneens getrouwd met
een Prinses van Portugal. Dat was niemand
minder dan Georg Friedrich ('Fritz') van
Nassau-Siegen (1606-1676), een zoon van
Johan VII van Nassau-Siegen en een broer
van de bekendere Johan Maurits, met de
bijnaam de Braziliaan (en de bouwer van het
Mauritshuis in Den Haag).39 Georg Friedrich
was kapitein, majoor en kolonel in het Staatse
leger en was van 1658 tot aan zijn dood militair
gouverneur van Bergen op Zoom (hij werd
begraven in Siegen). Deze Georg Friedrich was
in 1667 getrouwd met Mauritia Eleonora (1609-
1676), dochter van Manuel I, Prins van Portugal
en dus een tante van de beide eerdergenoemde
prinsessen. Zij overleed in Bergen op Zoom
enkele maanden na haar echtgenoot.
In het gevolg van deze Prinsessen van Portugal
moeten nog andere Portugese ballingen
in Bergen op Zoom hebben verbleven. Zo
werd op dinsdag 27 juni 1673 in Bergen op
Zoom Frederick Maurits d'Estrade ten doop
gehouden.40 Als doopgetuigen traden op Georg
ECLOV1ENSISPHILOSOPHIZE,
&.M.edicin* Doel oru
Sivc^>
D I CVPIDITATE:
Ad amplilfimnnvVirum
MA X I'M 1LÏAN VM aBVRC VND IA,
VV+ckert* CtpcUt Dominant, &c.
olim confcnpti:
JOANNIS a MUNSTER
Afb. 12. Titelpagina van Alea, sive De curanda ludendi
in pecuniam cupiditate, Libri duo', geschreven door
Paschasius Justus Turcq, herdruk Frankfurt 1618. Bron:
http://books.google.com.
Friedrich, 'Furst van Nassau etc., Gouverneur
deser stadt en onderhoorige forten en hars
Furstelycke genade Princesse Elysabeth Maria
van Portugal'. De gouverneur treedt hier dus
op, niet samen met zijn echtgenote, maar met
zijn nichtje. De doopnamen van het kind zijn
natuurlijk veelzeggend.
De 'eerste' Turk
In dezelfde lijst voor de heffing van de twaalfde
penning uit 1686 vinden we verschillende
andere opvallende namen van personen die
veelal een heel stuk lager worden aange
slagen. Zo woonden in respectievelijk wijk 5
en wijk 8 Yrick (Erik?) van Opsael en Cornelia
van Upsael. Zouden deze mensen of hun niet al
te verre voorouders uit het Zweedse Uppsala
komen? Onmogelijk is dat niet, want er
waren nauwe handelsbetrekkingen tussen de
Nederlanden en de landen rond de Baltische
Zee. Janneken den Deen (wijk 8) wijst ook in
die richting. Verder bevat deze lijst veel namen
die Frans, Engels of Schots (lijken te) zijn en
123
De Waterschans 3 - 2011
Nunc Ttró una cum Co t l ect a v eis, umVeteru®, quam
KecamumAaüsorumie sortjsuj, AliAiTaxihokum
CH aataRum Ludo au&oresitcnunialuccmcdm:
I r r D I O L A. B O I
In Vortlagi.
NEAPOH NEMITVM,
Imienus Joahn. Caaoii UncIccii!
Libnrjj Francofurtenfo,
ZxtmUbt H N R l CV 3 ST AtCKlV S
ANNO M O C X V I 11
