f
hij predikant in Bergen op Zoom.
De militair gouverneurs in de stad waren zeker
in tijden van spanning belangrijke mensen
die vrijwel steeds van buiten kwamen. In een
aantal gevallen bleven zij in functie tot aan
hun overlijden of bleven zij na ontheffing uit
hun functie toch in de stad wonen. Misschien
wel de merkwaardigste van deze gouverneurs
is Charles Morgan geweest. Aan hem en zijn
familie wijden we later in deze reeks een
afzonderlijk artikel.
Paulus Backx (1550-1606) was afkomstig uit
's-Hertogenbosch. Sinds 1576 diende hij - op
eigen kosten - als ritmeester in de oorlog
tegen Spanje, vanaf 1581 in dienst van de
Staten-Generaal. In 1588 was hij actief bij
het beleg van Bergen op Zoom, waarna hij in
november van datjaarin naam van koningin
Elizabeth I van Engeland werd geridderd. In
1592 werd hij (eerst tijdelijk, later permanent)
militair gouverneur van de stad die hij in
augustus en september 1605 met succes
verdedigde tegen Spaanse aanvallen.20 Hij
werd na zijn overlijden bijgezet in het koor van
de Grote Kerk, maar zijn grafzerk is verloren
gegaan (no. XIII). Paulus Backx' dochter Anna
trouwde een jaar na haar vaders dood met
David Balfour of Burleigh (1577-1638), een
Schot die kolonel was van een regiment in de
Schotse Brigade en die commandant werd van
het Bergse garnizoen.21 Balfour werd op 27
november 1638 begraven te Bergen op Zoom.
Als militair gouverneur werd Paulus opge
volgd door zijn jongste broer - en dus mede-
Bosschenaar- Marcelis Backx (circa 1556-
1617). Ook hij had daarvoor al een bewogen
militaire carrière achter de rug en hij werd
na zijn dood bijgezet in de Grote Kerk (no. XV).
Theodoor A. Boeree (1879-1968), beroepsof
ficier en krijgshistoricus, schreef de geschie
denis van de vesting Bergen op Zoom en raakte
daarbij gefascineerd door deze beide broers
Backx. Dit resulteerde in een lijvig boek: De
kroniek van het geslacht Backx [Bax, Bacx, Bakx
en Baks). Een episode uit den strijd tegen Spanje
(1963). Een bijproduct hiervan lijkt te zijn dat
een tank in het B-eskadron van het 63ste tank
bataljon (regiment Huzaren van Sytzama) de
naam Paulus Backx droeg.22
Louis de Kethulle, heer van Rijhove (1565(7)-
1631), was militair gouverneur van Bergen op
Zoom van 1619 tot 1631.23 Hij werd vermoedelijk
Afb. 9. Zilveren tazza ter herdenking van de belegering van
Bergen op Zoom door Spinola in 1622. Geschonken aan
Louis de Kethulle. Collectie Rijksmuseum Amsterdam, in
bruikleen in Het Markiezenhof. Foto collectie MHC.
geboren in leper en was een verdienstelijk
militair in dienst van de prins van Oranje. Hij
werd al vroeg bekend, doordat hij in 1591 bij.
Deventer het tweegevecht aanging met een
'kloecken strijtbare ruiter een Albanoys' en
daarbij de overwinning behaalde.2'1 In 1622
leidde hij de verdediging van Bergen op Zoom
tegen het beleg door Spinola, waarvoor hij
als dank een mooie zilveren drinkschaal
(een tazzacadeau kreeg die zich nu in Het
Markiezenhof bevindt.25 Meteen na afloop van
dit beleg schreef Adriaen Valerius in Veere de
tekst 'Merck toch hoe sterck' op de melodie
van een Engels soldatenlied. De Kethulle
overleed in oktober 1631 en werd op de 28ste
van die maand met militaire eer en in het bijzijn
van de prins van Oranje bijgezet in een monu
mentale graftombe in de Grote Kerk (no. I). Het
monument werd vermoedelijk gemaakt door
de Engelse beeldhouwer Nicholas Stone (1586-
1667) die van 1607 tot 1613 werd opgeleid in het
atelier van Hendrick de Keyser en zich daarna
in Londen vestigde.26
Niet als gouverneur, maar wel als militair
naar Bergen gekomen, was Willem van der
Rijt (alias Broechem), heer van Wuustwezel en
Westdoorne. Hij was kolonel en ritmeester van
een compagnie kurassiers (ruiters) en werd op
De Waterschans 3 - 2011
120
21 december 1621 benoemd tot drossaard van
Bergen op Zoom en tot superintendent van het
Markiezaat. In 1622 gaf hij mede leiding aan de
verdediging tegen het beleg door Spinola en op
1 oktober 1629 werd hij benoemd tot hoog- en
laagschout in 's-Hertogenbosch, de stad die
toen juist in Staatse handen was gekomen. De
Bergenaren wilden hem echter niet kwijt en
verzochten Frederik Hendrik om zijn terugkeer.
Met succes, want 'al na enkele weken'
verhuisde hij op kosten van laatstgenoemde
stad terug naar Bergen op Zoom, waar hij in
1661 overleed en werd bijgezet in een tombe
met een imposant wandmonument (no. IV).27
Zijn eerste echtgenote, die hier ook is bijgezet,
overleed al in 1625. Zij was Judith
van Aeswijn, die door Willem in 1618
was geschaakt.
Duel om een jongedame
Nog een monument dat verloren
ging - het werd vernield in 1767 -
maar waarvan we het bestaan wel
kennen, is dat voor Edward Bruce
(geboren vóór 1596) die in augustus
1612 vlak buiten de stad omkwam
in een duel met Edward Sackville
(1590-1652), de tweede zoon van
Robert Sackville, graaf van Derby.
Edward Sackville werd later de
6th Earl of Dorset. Bruce was een
zoon van Edward Bruce (1568-1610),
First Baron Kinloss, van wie hij juist
vóór het noodlottige duel de 'titels
en waardigheden' had geërfd.28
Zij stamden uit de familie van de
beroemde Robert de Bruce, koning
Robert I van Schotland (1306-1326).
Waarschijnlijk werd Edward Bruce
in Bergen op Zoom begraven, waar
zijn moeder in de Grote Kerk een,
blijkens beschrijvingen, indruk
wekkend monument liet oprichten
(no. XIV). Zijn hart werd naar
Schotland verzonden, waar het
Afb. 10. De zilveren doos waarin het hart
van Edward Bruce heeft gezeten. Bron:
http://ads.ahds.ac.uk/catalogue/adsdata/
arch-352-1/dissemination/pdf/arch_scot_
vol_002/02_ 116_ 128.pdf.
werd bijgezet in de oude abdijkerk van Culross
(Perthshire). Bij schoonmaak en restauratie
van de graftomben in deze Schotse kerk werd
in 1808 het hart redelijk goed bewaard aange
troffen in een zilveren doos met de inscriptie
'Eduard Lord Bruse'. Van deze vondst, gedaan
op 5 november 1808, bestaat een gedetailleerd
verslag.29 Na deze ontdekking werd het hart
opnieuw bijgezet.
Wonderlijk is dat alle Britse bronnen 1613
geven als jaar waarin het duel plaatsvond,
terwijl beschrijvingen van het grafmonument
in Bergen op Zoom duidelijk 1612 vermelden.
Het latere jaartal zal echter berusten op het
verslag dat Sackville van het duel schreef en
121
De Waterschans 3 - 2011
FAUSTQ NUMINE
BERQA VICTRIX
Bvzx» DICLOIII» Tïrt Hxixt OT ÏWilLlI BRcn.Lot» XDtiAM.
AceMjf,
Aar.