M ig ratie
/Vicyffti
en de Schotse Vest in Bergen op Zoom
V'v<f
c
co rv*/ crxwx vw>
i »"/t.
Lauran Toorians
Bergen op Zoom heeft in de loop der eeuwen
talloze vreemdelingen aangetrokken,
afkomstig uit alle windstreken. Een aantal
aspecten van deze migratiegeschiedenis
wordt belicht in een reeks artikelen. Het
eerste artikel verscheen in twee afleveringen
in De Waterschans 1-2010 en 2-2010. Het
tweede verscheen in De Waterschans 3-2011
en had de graven in de Grote Kerk en een
archiefbron als uitgangspunt. Nu richten we
de blik op de Schotse Vest in de decennia
rond 1500.
Conservator
In het laatste kwart van de vijftiende eeuw
bevond zich juist buiten de Steenbergse
Poort te Bergen op Zoom een opmerkelijke
Schotse 'kolonie' die in de literatuur nauwe
lijks aandacht heeft gekregen. Het gebiedje
juist buiten de genoemde stadspoort heette
oorspronkelijk Ganzeput, maar de concentratie
Schotse eigenaren van grond en onroerend
goed was hier zo groot dat de naam Schotse
Vest - of ook wel Schotland - snel ingeburgerd
raakte.1 De oudste vermelding van deze naam
vinden we al in 1477, maar omdat archiefge-
gevens voor de periode 1477-14-93 ontbreken,
krijgen we deze gemeenschap pas daarna echt
in beeld.2
Anders dan verschillende andere 'naties'
bezaten de Schotten in Bergen op Zoom geen
eigen handelshuis of hal. Wel hadden zij, net
als de Engelsen, in Bergen een eigen leider.
In 1536 was dat Jan Moffet (John Moffet(t) of
Moffat) die toen werd omschreven als conser-
vatoervan der nacien van den cooplieden van
De plattegrond van
Jacob van Deventer.
De Waterschans 4 - 2011
172
Adressering van een brief A tres honoure Sire Messire Andris Aliberton, conservateur de la Nasion des Eschosoys a Midelburg',
geschreven door Philip Gualterotti, Brugge, 30 juli (onbekend jaar]. Afbeelding uit Innes, The Ledger of Andrew Halyburton.
Schotland of - in het Engels - als conservator
of the privileges of the nation of the realme [of
Scotland] in Flanders. De term conservator
kunnen we hiervertalen als 'behoeder' of
'zaakwaarnemer'. Moffet had Schotse 'roots',
maar was geboren in Abbeville aan de monding
van de Somme. Hij was al in 1509 ingeschreven
als poorter van Bergen op Zoom en overleed
waarschijnlijk tegen het eind van 1552.3 Over
hem hebben we de meeste informatie.
Op 2 september 1528 werd Moffet door de
Schotse koning Jacobus (James) V (1513-1542)
officieel en voor het leven bevestigd in het
ambt ('office') van conservator van de privileges
van het koninkrijk Schotland in Vlaanderen,
Zeeland en Brabant. Moffet had deze functie
feitelijk al verkregen ('onder het grootzegel van
Dundee') op 16 februari 15274 Als conservator
was hij een belangrijk man.
Al zeker sinds de twaalfde eeuw onderhield
Schotland belangrijke handelsrelaties met
de (zuidelijke) Nederlanden en met Noord-
Frankrijk. Schotland exporteerde onder meer
wol, vliezen (ruwe wol, recht van het schaap),
bont, huiden (en leer), vis en ook steenkool.
De retourvracht bestond uit lakense stoffen
en luxegoederen. In de veertiende eeuw werd
deze handel geformaliseerd en werd Brugge
- met haar haven in Sluis - de voornaamste
stapel voor Schotse producten. Dit stapelrecht
hield in dat uit Schotland ingevoerde goederen
hier als eerste binnenkwamen en op de markt
gebracht moesten worden voordat zij verder
verhandeld konden worden.
Begin vijftiende eeuw verslechterden de
relaties met Brugge waarop de Schotten
hun stapel verplaatsten naar Middelburg
op - toen nog - het eiland Walcheren. Door
diplomatiek touwtrekken verhuisde de stapel
in deze periode met enige regelmaat van
Middelburg naar Brugge en weer terug. In
1444 trouwde Wolfert van Borselen, zoon
van de heer van Veere, met Mary Stuart, een
zustervan de Schotse koning Jacobus II (1437-
1460). Dit bracht Veere in beeld als geschikte
Zeeuwse haven voor de Schotse stapel. In 1508
verklaarde Jacobus IV (1488-1513) Veere tot
de verplichte ingangshaven voor alle Schotse
goederen in de Nederlanden en daarmee ook
tot de zetel van de conservator van de Schotse
privileges in de Nederlanden. Vanaf dat moment
zou de Schotse stapel in Veere blijven, al werd
het stapelrecht gaandeweg meer een forma
liteit.5 In 1541 werd het alleenrecht van Veere
op de Schotse stapel nog eens bevestigd,
waarna die daar formeel tot aan de Bataafse
tijd zou blijven bestaan. Het ambt van conser
vator in Veere bleef zelfs in stand tot 1847.6 Ook
Bergen op Zoom dong mee (net als Antwerpen)
en tijdens de Paasmarkt van 1482 trakteerde
de stad de Schotten op Rijnwijn om hen gunstig
te stemmen.7 Dergelijke schenkingen werden
in latere jaren herhaald.8
Weliswaar lijkt Philips de Schone, hertog van
Bourgondië (1493-1506), ergens (kort) vóór
maart 1496 te hebben besloten dat voortaan
Bergen op Zoom de plaats van de Schotse
stapel diende te zijn, maar dit leidde tot niets.9
Zowel de Engelse als de Schotse handelaren
bleven op Middelburg varen en verzuimden
- of weigerden - hun invoerrechten af te
dragen in Bergen op Zoom. Hoewel Philips het
Middelburgse stadsbestuur hierop aansprak,
veranderde er niets. Een Schotse stapel in
Bergen op Zoom lijkt daarmee nooit verder te
zijn gekomen dan het geduldige papier.
173
De Waterschans 4 - 2011
