te JeZZZ:: f Het
WARTAAL
3
0udewijn van het Ro^
A Joris
rgen op Zoom -Nederland
In 2012 bestaat Bergen
op Zoom als stad 800
jaarï Reden voor
feest. En reden voor
een interactieve
geschiedenisles
Daartoe bedachten Bart
Tempelaars en Mirjam
Drenth in samenwerking
met het xCreatief Team
Bergen op Zoom 800
jaar' de zogenaamde
Stadsstenen: acht
stenen van acht
markante monumenten
vertellen hun
verhaal. Zo zijn er Ger van
de Gertrudis, Suus van 't Scheld
en Greet van de Grebbe. Zij zijn
met vijf andere stenen ooggetuige
van de 800 jaren geschiedenis van
Bergen op Zoom. Wat hebben zij
de afgelopen eeuwen meegemaakt?
Wat hebben ze zien gebeuren? De
stenen zijn tot leven gewekt. Het
zijn echte personages geworden.
Maar wat zijn het eigenlijk voor
stenen? Tijd voor een lesje
oude bouwmaterialen.
Ward Warmoeskerken
Geachte Mevrouw
Aa^Mevrouw op2oom
L_J
^raaé> wil it u hartelijk friirit.
espectabele leeftijd moéen berrik diö een d&tëdiike
medegegeven, moetu tt "fef
u hebt de afgelop
Op de
de verhalen van de op rT' T gemaakt, althans als ik
het allemaal van dichtbij mogen &,oven- zli hebben
'Beste Mevrouw, ik wens
A. éezondheid toe en novw CCn &ocd&
uoera, en H vele vruchtbare jaren.
xn
De monumenten van Bergen op Zoom zijn de
afgelopen eeuwen gebouwd met behulp van
twee soorten bouwmateriaal: Gobertanger
steen en 'ordinaire' rode baksteen. De
Gobertanger steen is bijvoorbeeld toegepast
in de Gevangenpoort, de Gertrudiskerk en
de gevel van het Oude Stadhuis op de Grote
Markt. Bakstenen zien we onder andere bij
de Kaai, de Waterschans en het Ravelijn. Een
mooie combinatie van de twee bouwmaterialen
vind je in de gevels van Het Markiezenhof.
De Waterschans 1 - 2012
28
Gobertanger
Gobertanger is een Belgische kalksteensoort,
die vaak aangeduid wordt met de naam arduin.
In België werden in de middeleeuwen twee
soorten arduin gewonnen: blauwe en witte
arduin. Voor de Noordelijke Nederlanden was
Doornik aan de Schelde een belangrijke leve
rancier van blauwe arduin. Ook vanuit Namen
werd deze donkere kalksteen aangevoerd.
De Doornikse steen werd toegepast vanaf de
twaalfde eeuw en in de veertiende eeuw als
het ware vervangen door de Naamse steen. De
blauwe arduinstenen zijn vooral terug te vinden
in Utrecht en Holland en vanaf de zestiende
eeuw ook veelvuldig in Oost-Nederland. In
Bergen op Zoom is de blauwe arduinsteen
alleen onder de grond terug te vinden, in de
gewelven van de Grebbe. Veel freguenter is
hier in de stad gebruik gemaakt van de witte
kalksteen. Tot het einde van de zestiende
eeuw werd deze witte arduin aangevoerd uit
Vlaanderen en Brabant via de Schelde.
Van de witte arduin zijn twee soorten te onder
scheiden: Ledesteen en Gobertanger steen.
De eerste is genoemd naar het dorpje Lede
bij Gent, één van de vele plaatsen waar deze
crème-okerkleurige kalkzandsteen werd
gewonnen. De tweede soort is lichter van
kleur en in de Bergse monumenten veelvuldig
toegepast. Deze Gobertanger steen, ook wel
Brabantse arduin genoemd, is zeer hard en
geaderd en wordt gevonden ten noordoosten
en oosten van Brussel, onder meer in het
dorp Gobertange of Gobertingen bij Tienen,
waaraan de steen zijn naam ontleent en waar
de steen nog af en toe gedolven wordt. Andere
winplaatsen waren Diegem, Meisbroek en
Steenokkerzeel, alle bij de huidige luchthaven
van Zaventem. De harde steen werd voorna
melijk gebruikt voor vlak gevelwerk, zoals
te zien is aan de Gevangenpoort, het Oude
Stadhuis, de Peperbus en Sint-Gertrudiskerk.
Ook voor plintbanden en dergelijke is
Gobertanger geschikt. Die toepassing vinden
we terug in de gevels van Het Markiezenhof.
Bóven de Gobertanger plint zijn de muren
gemetseld van bakstenen, die steeds afge
wisseld worden met een band van Gobertanger
steen, waardoor de typische 'speklagen'
ontstaan.
Baksteen
De Romeinen brachten de baksteen oorspron
kelijk naar Nederland. Met hun vertrek
verdween echter ook de kennis van het maken
van bakstenen, om pas in de twaalfde eeuw
terug te keren. Toen gingen monniken stenen
bakken voor de bouw van hun kloosters. De
oudste dateerbare baksteen in Nederland is
gemaakt in of kort na 1136. Vermoedelijk werd
in Bergen op Zoom pas begin dertiende eeuw
gebruik gemaakt van baksteen, enerzijds
omdat de stad eerder nog te klein was voor de
bouw van stenen huizen en gebouwen, ander
zijds omdat er vanuit België voldoende natuur
steen voorhanden was.
Bakstenen werden volledig handmatig
29
De Waterschans 1 - 2012
FAU9TQ NUMINE
BERQA VICTRIX
WARÏAAL
