Boekbespreking
Een vermakelijk spreekwoordenboek
door Eef Oosters
Spreekwoorden, uitdrukkingen
en gezegdes
van Bergen op Zoom
Afb. 3. Foto van het koffiehuis 'De Kroon' rond 1890. Deze
foto is niet genomen naar aanleiding van het gouden
huwelijksfeest van het echtpaar Damen-Lemmers, zoals in
de beschrijving van het MHC vermeld wordt (Collectie Het
Markiezenhof Historisch Centrum, Bergen op Zoom).
Het echtpaar Trimbos-Lemmers en hun
kinderen bleven tot rond 1885 als koffiehuis
houders actief. Daarna werd het Nederlandsch
Koffiehuis overgenomen door Jacobus
Johannes van Yzerlooij.5
De tweede zoon van Jacobus Lemmers,
Adrianus Dionisius (184-0-1892) vestigde zich
na zijn huwelijk met Philomena Lucia Verduit
als koffiehuishouder te Roosendaal. Dit was
blijkbaar geen succes, want enige jaren later
vinden we hem weer terug te Bergen op Zoom
als commissionair.
Het echtpaar Lemmers-Andriessen was zelf
uitbater van het koffiehuis 'De Kroon'. Na de
dood van Gregoria Andriessen zette Cornelis
Lemmers dit voort met de hulp van zijn dochter
Dymphna (1797-1880). In 1838 huwde Dymphna
de graanhandelaar Adrianus Ignatius Damen
(1797-1892). Doorzijn huwelijk veranderde
Adrianus Ignatius Damen van beroep; vanaf
1838 tot zijn dood in 1892 wordt hij vermeld als
logement- en koffiehuishouder.
In het gemeentearchief van Bergen op Zoom
wordt een foto bewaard, die volgens de
gegevens op de website genomen zou zijn ter
gelegenheid van het gouden huwelijksfeest
van het echtpaar Damen uit het koffiehuis
'De Kroon' in de Bosstraat. Dit kan niet waar
zijn. Adrianus en Dymphna Damen-Lemmers
huwden in 1838 en zouden dus in 1888 hun
gouden huwelijksfeest hebben kunnen vieren.
Dymphna overleed echter reeds in 1880 en dus
was er in 1888 geen reden voor een feestje.
Mogelijk betreft het hier de viering van het
40-jarig regeringsjubileum van koning Willem
III in 1889.
Op deze manier was de familie Lemmers-
Andriessen in staat gedurende vier generaties
een rol te spelen in de Bergse horeca.
Noten
De Waterschans 1 - 2012
36
'Ge ken komme, de matte legge'
Dat ik ben opgegroeid met het Bergs dialect
kun je rustig stellen; zo kende mijn oma - en
de rest van de familie trouwens ook - maar
één taal en dat was het Bergs dialect. Zo had
mijn oma het over "n ouwe jonge jonge' als zij
een oude, vrijgezelle man bedoelde en sprak
ze over 'goejekööp netjes' als men zich voor
weinig geld toch netjes kleedde.
Tegenwoordig wordt het Bergs dialect een stuk
minder gebezigd en dreigen ook de spreek
woorden en uitdrukkingen verloren te gaan.
Reden voor dialectgenootschap de Berregse
Kamer om het boek 'Ge ken komme, de matte
legge' uit te geven.
Met behulp van bijdrages van rasechte
Bergenaren en middels literatuuronderzoek
heeft de redactie van de Bergse Kamer getracht
een veelheid aan spreekwoorden en uitdruk
kingen vast te leggen voor de komende gene
raties. Overigens hebben zij daarbij niet de
pretentie een definitieve uitgave te hebben
geproduceerd. De Bergse bevolking wordt in
het boek dus opgeroepen om toch vooral met
aanvullingen te komen om de collectie spreek
woorden en gezegden aan te vullen en uit te
breiden.
Voorwoord en inhoud
Het boek, dat rijkelijk is geïllustreerd door
een aantal Bergse kunstenaars waaronder
Els van Egeraat, Joost Eykman, Frits Klasen,
Kees Warmoeskerken en Corrie Hagenaars
zeer afwisselend van opzet. Zo zijn er ook
voorbeelden van rechtstreeks vertalingen uit
het Nederlands: 'E'k wa van oe aan?' of 'd'n
aap vlööie' worden respectievelijk vertaald als
'heb ik iets van je aan?' en 'de aap vlooien'.
Daarnaast staat het boek vol met Brabantse en
specifiek Bergse gezegden.
Het voorwoord is geschreven door een groot
voorstander en gebruiker van het Bergs
dialect, Willem Loeff. Volgens Loeff hoort dit
boek niet thuis in de boekenkast, maar op het
nachtkastje of op de bank met een goed glas
wijn, zodat u telkens weer kunt genieten van
de rijkdom van ons dialect. Je komt spreek
woorden en gezegdes tegen, die een ware
vondst zijn en uitmunten in originaliteit. De
Nederlandse vertalingen zijn afdoende evenals
de betekenis. De verklaringen zijn waar nodig
uitgebreid en verduidelijken het spreekwoord
of gezegde. Voor de meeste Bergenaren zal
het lezen van dit boek een 'oja-gevoel' geven,
afgewisseld met de gedachte 'nog-nooit-van-
gehoord'. 'Ge ken komme, de matte legge' zal
dus niet enkel een 'feest der herkenning' zijn.
Echt leuk wordt het natuurlijk pas bij de
typische Bergse uitdrukkingen, want nergens
anders dan in Bergen op Zoom spreekt men
over 'veul ammezuur ebbe' voor bijvoorbeeld
iemand die veel adem heeft om trompet te
37
De Waterschans 1 - 2012
FAU STD NUMINE
BERQA VICTRIX
1. Het Markiezenhof Historisch Centrum (MHC), Bergen op
Zoom, Notarieel archief, notaris G.A. Stouters, inv. nr. 873.
2. MHC Stedelijke archieven, archief van de secretarie SA 5095.
3. MHC Volkstellingen 1812, 1830 en 1840
4. Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC),
's-Hertogenbosch, Memories voor Successie, kantoor
Bergen op Zoom, 1824, 1835, 1845, 1848.
5. MHC Bevolkingsregisters 1860-1880 en 1880-1900.
Oialecigenooi schap
De Berregse Kamer
Met illustraties van verschillende
kunstenaars uit de stad
