De Esperanto-vereniging en het
Esperanto-monument
in Bt'/'o iav ch
J
m:
Deel 1:
het ontstaan en de geschiedenis van de Bergse Esperanto-vereniging
XC
Drs. Johanna Jacobs
In de groenstrook die Bolwerk-Noord van Bolwerk-Zuid scheidt en waarlangs aan de kop
de Korneel Slootmanslaan loopt, staat een markant monument, het zogeheten Esperanto-
monument. Uit het navolgende zal blijken dat dit monument op zich een opmerkelijke
ontstaans- en bestaansgeschiedenis kent, maar tevens een tastbare herinnering is aan een
Bergse afdeling van de wereldwijde Esperanto-vereniging.
Het Esperanto: een internationale taal1
In 1887 verschijnt een leerboek in brochurevorm
met de titel 'Internationale Taal, Voorwoord
en Volledig Leerboek, door Dr. Esperanto'.
Dr. Esperanto is de schuilnaam van de Joodse
oogarts Lodewijk Lazarus Zamenhof (1859-
1917). Van jongs af aan wordt Zamenhof in
zijn geboorteland Polen geconfronteerd
met een uiteenlopende, verdeelde bevolking
bestaande uit Joden, Polen, Russen, Duitsers
en Litouwers, elk met een eigen taal. Hoewel
verschillen tussen volkeren niet op te lossen
zijn met een en dezelfde taal, meent Zamenhof
dat dit toch een goede eerste aanzet zou zijn. Op
het gymnasium leert hij Grieks en Latijn en hij
heeft dan het idee dat één van deze klassieke
talen de rol van internationale taal zou kunnen
vervullen. Snel blijkt echter dat de grammatica
voor algemeen gebruik te ingewikkeld is. Bij
de studie van het Engels valt hem de eenvoud
van de grammatica op, zeker in vergelijking
met het Latijn en het Grieks. De grote verschei
denheid aan grammaticale vormen in de laatst
genoemde talen is het gevolg van historische
toevalligheden, maar deze zijn niet noodzakelijk
voor het functioneren van een taal. Zamenhof
begint vervolgens vormen die gemist kunnen
worden te elimineren en houdt een grammatica
over die slechts enkele pagina's beslaat. De
woorden van de nieuwe taal worden hoofdza
kelijk ontleend aan de Germaanse en Romaanse
Twee leerboeken van het Esperanto. woordenschat aangezien die talen de grootste
HOE khhst
te
De Waterschans 2 - 2012
60
rol spelen in het wereldverkeer. 'Wel plaatste
hij de woorden in een door hem ontwikkeld
systeem om een maximum aan regelma
tigheid te verzekeren. Voor een internationale
taal achtte hij regelmatigheid van het hoogste
belang.'2 Hij maakt gebruik van woorden die al
internationaal bekend zijn en uit deze basis
woorden kunnen op een redelijk systematische
manier nieuwe begrippen gevormd worden.
Het aantal voorvoegels wordt teruggebracht
tot tien en de achtervoegsels tot 30. Door dit
systeem van woordvorming wordt het leren
van woorden tot een minimum teruggebracht.
Ook de vervoeging
van werkwoorden en
de uitspraak worden r»"
gestandaardiseerd.
In 1878 heeft Zamenhof
zijn taal in grote lijnen
ontworpen; daarna
begint een fase van
experimenteren. Hij
gaat erin schrijven
en ermee vertalen. In
1887 verschijnt dan de
hierboven genoemde
publicatie. Dit eerste
leerboek bevat een
samenvattende gram
matica met zestien
basisregels, 900 stam
woorden en enkele
vertalingen.
Op het eerste inter
nationale congres in
Boulogne-sur-Mer
(Frankrijk, 1905),
waar bijna 700
mensen uit twintig
landen aanwezig zijn, wordt het 'Fundamento
de Esperanto' (het 'Taaifundament van het
Esperanto') aanvaard. De stamwoorden zijn in
dit 'Fundamento' met zo'n 1700 woorden uitge
breid tot ongeveer 2600.
Esperanto bestaat nog steeds en het streven
van de esperantisten is 'Het overbruggen van
taal verschillen in internationale betrekkingen
met behoud van taalverscheidenheid: het wordt
een steeds belangrijker onderwerp voor onze
politici, en de voortdurende discussie erover zal
moeten resulteren in bepaalde maatregelen -
maatregelen die niet mogen leiden tot taaidis
criminatie. Het Esperanto biedt hier een unieke
oplossing.'3
De Bergse Esperanto-vereniging
Over het ontstaan en de geschiedenis van de
Rooms Katholieke Esperanto-vereniging in
Bergen op Zoom zijn weinig gegevens bewaard
gebleven. In Het Markiezenhof Historisch
Centrum te Bergen op Zoom (hierna: het
MHC) berust geen archief van de vereniging.
De belangrijkste bron van informatie is een
door Jan Dercks in 1939 en 1941 geschreven
verslaglegging.4
Telwoorden (Numeraloj).
Twee bladzijden uit
een leerboek van het
Esperanto.
Johannes Franciscus
Clemens Marie IJan1
Dercks [Bergen op
Zoom 21 september
1912 - Tilburg 6 mei
19761. Foto ter
beschikking gesteld
door Gerda Dercks.
-71
«r\ --
- V
61
De Waterschans 2 - 2012
maar de woordstammen, naar alphabeti-
sche volgorde gerangschikt. Achter eiken
stam vindt men de woorden, die hiervan
afgeleid zijn, door gebruik te maken van
de verschillende voor- en achtervoegsels.
AUe stammen, die voorkomen in het
,,r undamento" van Dr. Zamenhof en in
de drie „Aldonoj", zijn hier opgenomen.
Dit zijn dus de „officieele" stammen.
v erder zijn nog vele stammen opgenomen
en met gemerkt, die gevonden worden
TLTTL Van, Zamenhof, Bein, Privat,
irC w i en veJe andere f?°ede schrijvers
in het Esperanto.
De gebruikte afkortingen, alswijeb.
wijsbegeerte, zeew. zeewezen, enz. enz
behoeven geen nadere verklaring.
Bij de namen van landen, die afgeleid
zijn van de namen der bewoners dier
landen (b.v Rus-land land van de
Russen, enz.), heb ik gemeend, mij aan
het Fundamento te moeten houden en
aen uitgang ujo te moeten gebruiken
en met ie, zooals door velen geprefe
reerd wordt.
*k ho.°P er in geslaagd te zijn een boekje
samen te stellen, dat ons niet dikwijls in
den steek zal laten bij het lezen van
werken in Esperanto, of bij het vertalen
Jnh fW67 n cUe eenvoudige taal, die,
nation«i« PTn i t sP°edig overal als inter-
nationale hulptaal onderwezen en £e-
iruikt zal worden. T
C. L. DE VEER.
O os ter beek, December 1926.
2
3
4
5
Hoofdtelwoorden fundamental of
kardinalaj)
unu
6
ses
11 dek unu
du
7
sep
12 dek du
tri
8
okw
13 dek tri
kvar
9
nau
20 dudek
kvin
10
dek
21 dudek-unu
30 tridek
80
okdek
40 kvardek
90
naudek
50 kvin dek
100
cent
60 sesdek
101
cent-unu
70 sepdek
200
ducent
Van de hoofdtelwoorden vormt
I door achtervoeging van
a: bijvoegelijke rangtelw. (adjektivaj
ordaj numeraloj).
Ie unua; 2e dua; 118e cent-
dek-oka; enz.
-e: bijwoordelijke rangtelw.
ordaj numeraloj).
1°, ten eerste, eerstens unne4'. ten
vierde kvareenz.
