Londen, over het IKUE-congres te Ljubljana,
over 'vijf dagen naar Parijs', en over het Gooi
en de Veluwezoom. Op de jaarvergadering van
22 november wordt besloten dat jaarlijks een
boek wordt uitgeloofd aan degene die de beste
lezing heeft gehouden. Minder zonnig is de
slechte opkomst bij de dat jaar gegeven cursus
Esperanto.
Het 121/2 jarig bestaan wordt in 'intieme' kring
gevierd. De heren Broos en Oerlemans treden
op als conferenciers en mejuffrouw Truus
Gieles heeft op elk der aanwezigen een rijmpje
gemaakt. De leden zelf hebben een '1ste klas
diner' bereid en Jan Dercks geeft een over
zicht van het verenigingsleven van die afge
lopen jaren. Hij memoreert dat er sedert de
oprichting in 1926 52 algemene vergaderingen
zijn gehouden. Als katholieke vereniging wordt
het jubileum met een mis gevierd waarbij pater
Roosen, pater Henricus en kapelaan L. de
Weert aanwezig zijn. Daarna is het feest: 'De
gramophoon werd gedraaid, wijn en champagne
werd geschonken, enz.'
Op 31 januari 194-0 begint het verenigingsjaar
met een gezellige surprise-avond. Vanaf 9
februari 1940 wordt er wekelijks op vrijdag
bijeengekomen.
Door het uitbreken van de oorlog worden in
mei geen conversatie-avonden gehouden zodat
besloten wordt over deze maand geen contri
butie te heffen. De internationale correspon
dentie wordt zeer bemoeilijkt. Het ledental in
Bergen op Zoom blijft 27, maar de activiteiten
van de bond 'Neerlanda Katoliko'verslappen
wel. Wel worden dit jaar nog voordrachten
gehouden en er wordt zelfs een tweede boek
uitgereikt voorde beste populair-wetenschap-
pelijke lezing. Ook worden vanaf mei maande
lijks fietstochten georganiseerd. De afdeling
is vertegenwoordigd op het IKUE-congres in
Antwerpen. Op 13 september 1940 wordt een
schema voor de conversatie-avonden opgesteld.
Op 22 september 1940 is kapelaan L. de Weert
121/2 jaar geestelijk adviseur van NKI. De waar
dering wordt tot uitdrukking gebracht in tal van
gelukwensen en de schenking van een psal
terium (een snaarinstrument).14
1941: 'rampjaar voor de Esperantisten'
Op 28 november 1941 schrijft Jan Dercks ter
gelegenheid van het derde lustrum een tweede
overzicht van het ontstaan en de geschiedenis
van de Rooms Katholieke Esperanto-vereniging
in Bergen op Zoom. Aangezien boven het
verslag staat 'Geachte Katholieke Esperantisten
van Bergen-op-Zoom en omstreken' is het
Leden van de
Esperanto-
vereniging bij
het Esperanto-
monument in
Bergen op Zoom,
waarschijnlijk
1936.
De Waterschans 2 - 2012
66
niet onwaarschijnlijk dat hij dit als rede heeft
uitgesproken ondanks het feit dat de vereniging
op 20 maart van dat jaar op gezag van Arthur
Seyss-lnquart is opgeheven. Na een inleidende
zin begint Dercks zijn overzicht als volgt: 'Alom
woedt het oorlogsmonster met schrikbarende
hevigheid om ons heen. Millioenen menschen
vinden den dood en het einde van dezen schrik-
kelijken krijg is nog niet te overzien. En wij
Esperantisten, ook wij staan in dezen tijd als
één man achter onze regeeringen en handelen
aldus naar den wensch van Dr. Zamenhof
maar, dit is nog niet alles. Men keert zich ook
tegen ons, én als Katholiek én als Esperantist.
De grootste en bloeiendste Katholieke orga
nisaties werden ontbonden en bovendien ook
alle Esperantistenvereenigingen in ons land.
Waarom? Dat weten we niet. We kunnen er
alleen maar naar gissen en, omdat dat zoo
gevaarlijk is, zullen we er ons hier maar niet
aan wagen. Toch zal de datum der ontbinding
ons in het geheugen blijven: Donderdag 20
Maart 1941 's morgens om 8 uur op last
van den Rijkscommissaris voor de bezette
Nederlandsche gebieden, Dr. Seys-lnquart. Dit
was in dezen tijd wel de zwaarste slag, die ons
Esperantisten kon overkomen maarwe houden
vol en geven den moed nóóit op, trouwens, het
Esperantisme heeft zich van zwaardere slagen
hersteld. We zijn weer pioniers geworden, als
op 't eind dervorige eeuw, maar verslappen in
onzen ijver, dat nóóit. Als wij moe zijn, staan
er weer nieuwere en frisschere werkers op en
nemen onze plaatsen in want, het idee, kan niet
sterven. Vroeg of laat zal Esperanto zegevieren,
zelfs al zou dezen oorlog nog 10 of 12 jaar
duren en de Esperanto-vereenigingen in al dien
tijd niet herop-gericht mogen worden. Maar
genoeg hierover, ons devies blijft: Esperanto
Zal Overwinnen.' Iets verderop wordt 1941 als
'rampjaar voor de Esperantisten' gekenschetst.
De gedwongen ontbinding van NKI gaat gepaard
met het inleveren van alle officiële bescheiden,
bezittingen in geld en roerend goed. Bovendien
gaat dat invorderen er niet zachtzinnig aan toe
getuige Dercks: 'Ondergeteekende kon hierdoor
niet tijdig op z'n werk zijn, de voorz.litter] werd
door de politie uit de Kerk gehaald terwijl
de penningmeester op dezelfde wijze uit de
fabriek werd gehaald.' Door de Duitse overheid
wordt wel toegestaan dat leden van de opge
heven NKI in café 'Arnold' het monopolyspel in
Esperanto spelen en daarbij een consumptie
gebruiken. Wil men een vergadering met meer
dan twintig deelnemers bijeenroepen - een
algemene ledenvergadering bijvoorbeeld - dan
moet hiervoor toestemming gevraagd worden.
Op vrijdag 21 maart 1941, daags na de invor
dering van de verenigingseigendommen en de
gedwongen opheffing, komen esperantisten
in genoemd café bij elkaar. Dercks noemt
de leden Goedhart, Plompen, Oerlemans,
L. en C. Plouvier-de Groot, Thewes, Jordans,
Goossens, Thissen en Van Loenhout. Besloten
wordt om wekelijks in café 'Arnold' bijeen te
komen, maar de naam 'Esperanto-domo' van
de gevel te verwijderen. Op 28 maart 1941 wordt
voor het eerst het monopolyspel in Esperanto
gespeeld.
Van 23 mei tot 7 september 1941 wordt een
programma opgesteld en men komt vanaf
eerstgenoemde datum, met uitzondering
van de maand augustus, wekelijks bijeen in
Jeugdherberg Klavervelden. De contributie
bedraagt tien cent per week. Vanaf 8 juni tot en
met 7 september wordt op de eerste zondag
van de maand een fietstocht gehouden. Zowel
aan de avondbijeenkomsten als aan de fiets
tochten wordt slecht deelgenomen. Op de
avonden worden naast het monopolyspel ook het
'favoriet'- en 'beursspel' in Esperanto gespeeld.
Bovendien worden door de leden Dercks,
Oerlemans, mejuffrouw De Groot en mejuffrouw
Domée, vijf lezingen verzorgd en worden avonden
besteed aan het afnemen van dictees, aan lezen
en vertalen en aan grammaticale instructies.
Aansluitend op het zomerprogramma volgt het
winterprogramma dat van 5 september 1941 tot
en met 5 juni 1942 loopt. Het wordt georgani
seerd door vijf leden. Jan Dercks neemt echter
na vijfjaar in het bestuur gezeten te hebben,
afscheid 'om me met meer energie te kunnen
wijden aan moeilijker en verantwoordelijker
werk, dan ik tot dusver deed.'
De totstandkoming van het Esperanto-
monument in Bergen op Zoom15
In juli 1931 wordt binnen NKI het idee geboren
een 'Zamenhofmonument' te realiseren.
Uiteindelijk scharen beide Bergse Esperanto-
verenigingen zich achter dit plan en zij bena
deren met succes de Nederlandse en Vlaamse
esperantisten met een verzoek tot geldelijke
ondersteuning.16 Voor de realisering wordt een
67
De Waterschans 2 - 2012
BERGA VICTRIX
