HHH
commissie gevormd bestaande uit
J.V. HoUeman en kapelaan L. de Weert
namens PENI en de heren Van den
Heuvel en Arnold Jordans namens
NKI.17 'In den beginne 'n straatcom
missie werd ze later 'n monument
commissie.'18 In januari 1933 treedt
de commissie officieel naar buiten
als 'Commissie tot stichting van een
Dr. Zamenhof-monument', ook wel
'Dr. Za men hof-Monument-Commissie'
of 'Commissie Dr. Zamenhof-
Monument' genoemd, met als voor
zitter J.V. Holleman en C. Westmaas
als secretaris. De werkzaamheden
zijn dan zover gevorderd 'dat wij uit
drie aanbiedingen door kunstenaars
kunnen kiezen.' Bovendien verschijnt
op 6 januari 1933 in 'De Zoom. Dagblad
van het Zuiden waarin De Rosendaler
is opgenomen' een oproep dat geldbe
dragen voor het Zamenhofmonument
gestort kunnen worden op giro
202756 van A. Jordans, wonende in
de Arnoldus Asselbergsstraat.19 Op
12 januari 1933 verschijnt in dezelfde
krant een bericht dat aangeschreven
afdelingen van de Esperanto-bonden
gehoor hebben gegeven om een
financieel steentje bij te dragen aan de
realisering van het monument.
Op 10 februari 1933 stellen J. van den
Bogaert, Ir. A.J.L. Juten en de kunst
schilder A. Sio, zich 'de beoordeelings-
commissie' noemend, een rapport
op.20 Deze commissie heeft op verzoek
van de 'Commissie tot stichting van
een Dr. Zamenhof-monument', drie
ontwerpen beoordeeld.
Het eerste is 'een in maguette uitge
voerd model, voorstellend een hoog, in
moderne lijnen, uitgevoerd voetstuk;
op welks bovenste rand een buste
van Dr. Zamenhoff en in het front een
plaquette, beide laatsten van brons.'
Het tweede betreft een schetste-
kening van een bakstenen voetstuk
waarop een levensgroot natuurstenen
beeld van Dr. Zamenhof is gedacht.
Het derde voorstel betreft 'een naald
in kunststeen, bekroond dooreen in
glasmosaic uit te voeren wereldbol,
-r*.
•»«- - -
fl
i'
Ontwerptekeningen voor het Esperanto-monument in Bergen op Zoom
door Mario Santuz.
De Waterschans 2 - 2012 68
die beiden de Esperanto-beweging willen
symboliseeren.'
De beschrijving van de drie ingediende
ontwerpen wordt direct gevolgd door een nega
tieve constatering: 'De algemeene indruk van de
Commissie is, dat geen der ontwerpen voldoet
aan eenigzins normale eischen voor een op te
richten monument in onze stad.' Hierna worden
de tekortkomingen per ontwerp toegelicht.
De kritiek op het derde ontwerp, 'de naald in
kunststeen' bekroond met een wereldbol, is
nog het meest mild, getuige: 'Wat de uitvoer
baarheid voor het Bergen op Zoomsche doel
betreft, is no.3 nog het meest geeigend.
Daarmee wil de Commissie in 't geheel niet
zeggen dat zij dit ontwerp mooi vindt. Voor de
plaatsing hiervan in dezen vorm wenscht de
Commissie zich van een bijzondere aanbeveling
te onthouden.
In tegenstelling tot de twee anderen, treden de
idealen der Esperanto-beweging hier in sterk-
sprekende vormen en kleuren op den voorgrond
en is het in z'n geheel zoo onpersoonlijk dat
het, eenmaal geplaatst, latere geslachten zal
spreken van de motieven tot oprichting van dit
monument.
Daarom betreurt het de Commissie dat het
voetstuk vooral geen aesthetische bevrediging
geeft, de vorm is te gewoon, te klein en er zijn
geen mooie opgaande lijnen tot het eigenlijke
hoofdstuk: zuil met bol. Het voornemen om dit
voetstuk van beton met stukken glas te maken
moet absoluut worden verworpen.
Wanneer besloten zou worden dit monument
aan de gemeente aan te bieden moet althans
zeer zeker dit onderdeel en ook de hals waarop
de bol rust, duchtig herzien worden.
Resumeerend wil de Commissie vastleggen dat
geen der drie ontwerpen haar in hun geheel
bevredigt.'
Merkwaardig is dat de namen van de drie
ontwerpers niet genoemd worden. Op 2 maart
1933 bericht 'de beoordeelingscommissie'
dat een nieuwe tekening van ontwerp No. 3 is
ingediend en dat 'thans de door de commissie
genoemde gebreken zijn weggenomen'. Uit de
gevoerde correspondentie valt af te leiden dat
er tenminste drie tekeningen van de ontwerpen
hebben bestaan. Deze zijn helaas niet in het
MHC aanwezig.
De heren Holleman en Westmaas laten er
geen gras over groeien. Daags erna, op 3
maart 1933, richten zij een brief vergezeld
van de afgekeurde tekening en twee door 'de
beoordeelingscommissie' goedgekeurde teke
ningen van 'de naald met wereldbol' aan het
College van Burgemeester en Wethouders te
Bergen op Zoom (B&W). Hierin wordt vermeld
dat het monument gedeeltelijk uit gekleurd
kunstgraniet en gedeeltelijk uit Venetiaans
glasmozaïek zal worden vervaardigd door de
'Italiaansche firma G. Santuz, alhier'. Tevens
wordt medegedeeld dat het in de bedoeling
ligt het monument op 27 mei 1933 in samen
werking met de VVV te onthullen. Daarom is een
vertegenwoordiger van de VVV als bestuurslid
toegevoegd aan de 'Dr. Zamenhof-Monument-
Commissie'.
Op 15 maart 1933 brengt de directeur van
gemeentewerken van Bergen op Zoom,
J.L.M. van Roessel, een negatief advies uit aan
B&W. Volgens hem is het de bedoeling dat het
monument geplaatst wordt op het plein nabij de
Zuidsingel aan de Antwerpsestraat, dit is voor
hotel De Schelde. Hij is van mening dat deze
plek te klein is voor het ingediende ontwerp.
Bovendien kunnen 'de gekozen materialen, voor
het voetstuk kunstgraniet en voor de globe glas-
mozaik evenmin mijne goedkeuring wegdragen.
Het komt mij voor, dat de Commissie èn voor
wat betreft het ontwerp èn op financieel gebied
met te kleine middelen werkt'. De directeur
van gemeentewerken adviseert B&W om de
'Dr. Zamenhof-Monument-Commissie' van
dit negatieve advies in kennis te stellen. Dit
gebeurt. B&W sturen op 22 maart 1933 een
brief waarin zij de kritiek van de directeur van
gemeentewerken overnemen.
C. Westmaas neemt alleen het negatieve advies
betreffende de grootte van het plein over en
vraagt per brief van 24- maart 1933 om een
andere plek 'waar het [monument] dan wel
zou geplaatst kunnen worden onder dezelfde
eigenschappen betreffende vorm, materiaal en
hoogte'. Ook geeft hij duidelijk aan dat er geen
ommekeer meer mogelijk is: 'Vele maatregelen
zijn echter reeds door ons genomen'.
Kennelijk is, gezien een brief van 31 maart 1933,
de vraag teruggespeeld naar de directeur van
gemeentewerken. Deze herhaalt nogmaals
zijn bezwaren en voegt daaraan toe dat het
monument 'waar het ook staat, een armelijken
indruk zal maken. Daarbij komt dat kunstgraniet
en glasmozaik niet de geeigende materialen
69
De Waterschans 2 - 2012
"M
4f itM.
