de directeur van gemeentewerken E.A.B. van
Vianen 'inzake een eenvoudig herstel, zonder
mozaïekwerk'. Deze brengt op 4 september
1973 een technisch rapport uit met de volgende
gegevens: 'De constructie van het geheel
bestaat uit een kern waarop via een pleister
techniek een laag witte gemalen graniet (c.q.
groen gemalen glas) is aangebracht waarbij
telkens cement van de zelfde kleur is gebruikt.
De bol op de groene kolom is eveneens een
kern met een pleisterlaag waarop in Venetiaans
glas mozaïek werk de continenten waren aange
geven.
De opgebrachte lagen zitten voor een gedeelte
los en zijn gedeeltelijk afgevallen. Het gehele
pleisterwerk zit vol haarscheuren, waardoor
water onder de laag komt. Dit water bevriest en
ten gevolge van de daardoor ontstane volume
vergroting wordt de pleisterlaag weggedrukt.'
Vervolgens memoreert Van Vianen dat in 1933
de toenmalige directeur van gemeentewerken
dit al had voorzien waarna hij een citaat uit
diens schrijven over de te verwachten onder
houdskosten besluit met: 'Zover is het nu!'
Daarop doet hij een voorstel over het behoud dat
het midden houdt tussen volledige restauratie
'hetgeen te kostbaar zou worden' en 'afbreken
hetgeen ook weerstanden opriep.' De 'behan
deling van het monumentje moet gericht zijn op
herstel van de losgelaten c.q. loszittende laag
kunst-graniet en het aanbrengen van een afslui
tende laag om te voorkomen dat het proces zich
onmiddellijk herhaalt (haarscheuren).
De meest eenvoudige vorm waarin dit herstel
kan worden uitgevoerd is bij pleisteren en
daarna het geheel schilderen in de thans
aanwezige kleur dat wil zeggen witte sokkel,
groene kolom en een donkere bol waarop
dan desgewenst in witte letters het woord
'Esperanto' of iets dergelijks kan komen.' Deze
herstelmethode begroot hij op f 4-200,-.
Wel merkt hij op dat 'Conservering van het
monumentje in deze vorm betekent behoud van
silhouet en hoofdtinten. De symboliserende
wereldbol heeft dan haar eigenlijke karakter
verloren.' Bovendien geeft hij aan dat deze wijze
van conservering een tijdelijk karakter heeft
en dat in de stelpost het aanbrengen van tekst
platen niet is opgenomen.
Op 6 mei 1974- laten B&W aan de directeur van
gemeentewerken weten dat de Gedeputeerde
Staten van de provincie Noord-Brabant op 17
april het Bergse raadsbesluit van 29 maart
betreffende het beschikbaar stellen van een
krediet van f 4-200,- voor de herstelwerkzaam
heden van het Esperanto-monument, hebben
goedgekeurd. De werkzaamheden kunnen
derhalve beginnen.
Op 21 februari 1975 deelt de directeur van
gemeentewerken in een brief aan B&W mee dat
de herstelwerkzaamheden aan het Esperanto-
monument nagenoeg voltooid zijn. Raadslid en
esperantist Gabriël Parel heeft een verzoek
ingediend om de tekstplaten opnieuw aan te
brengen.25 De directeur draagt de volgende
oplossing aan: 'Ik stel U voor om platen van
gelijke afmeting (0,3 x 30 x 75 cm) in zwart
Resopal, een nagenoeg onbreekbare kunststof,
aan te schaffen en daarin de letters te laten
graveren. De letters worden dan wit.' De
kosten, geschat op f 300,- a f 350,-, worden ten
laste van het beschikbare krediet van f 4200,-
gebracht. B&W verlenen toestemming voor het
aanbrengen van de tekstplaten. Deze worden
geleverd door de firma G. Leys Zoon.
Op 5 juli 1977 verzoekt de directeur van
gemeentewerken per brief aan B&W om het
woord 'Esperanto' op de bol van het Esperanto-
monument te zetten, dit wederom op verzoek
van de heer Parel. Hij stelt voor een strook
perspex met koperen boutjes en afstandhou-
dertjes op de bol aan te brengen. De kosten
zullen gering zijn en kunnen derhalve ten laste
van de onderhoudsbegroting worden gebracht
want 'Het crediet bedroeg destijds 4.200,-,
daarvan is f 1.834,- gebruikt, de rest is 31
december 1975 afgeboekt.' Op 22 juli 1977 krijgt
hij toestemming van B&W.
En zo blijft het Esperanto-monument, weliswaar
behouden maar ernstig verminkt, tot 1999
staan.
Noten
De Waterschans 2 - 2012
74
Het aantal leden
1926-12
1927: 14
1928: 18
1929: 20 en 3 aspirant-leden
1930: 20 en 1 aspirant-lid
1931: 12 en 1 aspirant-lid
1932: 14 en 1 aspirant-lid
1933: 50 en 4 aspirant-leden
1934:30
1935: 20
1936: 17
1937: 17
1938: 22
1939: 28
1940:27
De voorzitters
1926 en 1927: Brohm
1928: Brohm/Weijts
1929 tot en met 1931: Weijts
1932: Weijts/Van der Burgt
1933: Van der Burgt
1934: Van der Burgt/Jordans/Nefs
1935: Nefs
1936 tot en met 1941: Goedhart
De secretarissen
1926: Van der Burgt
1927: Van der Burgt/Jordans
1928 tot en met 1932: Jordans
1933: Jordans/Plompen?26
1934 en 1935: Noordhuizen
1936 tot en met 1941: Dercks
De penningmeesters
1926: Jordans
1927: Jansen/Van den Heuvel
1928 tot en met 1933: Van den Heuvel
1934: Van den Heuvel/Plompen
1935 tot en met 1941: Plompen
De Waterschans 2 - 2012
FAUSTO NUMINE
BERGA VICTRIX
1. Gegevens ontleend aan 'Esperanto. Van Taaiproject tot
Levende Taal', Een uitgave van de vereniging Esperanto
Nederland 1996, ISBN 90-803-226-1 -X (hierna: Esperanto).
2. Esperanto, p. 12.
3. Esperanto, p. 20.
4. Mijn hartelijke dank gaat uit naar mevrouw Gerda Dercks die
een kopie van dit handgeschreven document ter beschikking
heeft gesteld. Tenzij anders vermeld, zijn citaten en gegevens
hieraan ontleend (hierna: Dercks). Mevrouw Dercks heeft
bovendien alles in het werk gesteld om meer materiaal over
de Bergse Esperanto-vereniging te achterhalen: helaas
zonder succes.
5. Er heeft ook nog een andere, neutrale?, Esperanto-vereniging
in Bergen op Zoom bestaan blijkens de verslaglegging over
de totstandkoming van het monument. Zie aldaar in dit
artikel.
6. De krant berust in het MHC. Het artikel draagt de
titel 'Esperanto' en Van Erp noemt zich 'Voorz. R.C.
Esperantisten-Vereenig ing'.
7. In het archief van de R.K. Militairen-Vereeniging dat
onderdeel vormt van het archief van de Parochie H. Maagd
(inv.nrs. 547 tot en met 607) is niets terug te vinden over de
Esperanto-vereniging. Met dank aan Arthur Suijkerbuijk.
8. Gerrit Johannes Brohm is sergeant infanterie en hij wordt op
1 december 1928 overgeplaatst naar Nieuwersluis. Hij wordt
dan lid van het hoofdbestuur en vervult jarenlang de functie
van bondssecretaris.
9. Vertaling: Katholieke Esperanto-vereniging: Ons Katholiek
Ideaal.
Op 29 augustus 1909 wordt in Den Bosch de Nederlandse
Katholieke Esperantistenvereniging opgericht met de naam:
'Nederlanda Katoliko'. Deze vereniging stelt zich ten doel:
'a. het gebruik van de internationale taal Esperanto, vooral door
de Nederlandse katholieken, te bevorderen; b. de internationale
katholieke belangen te dienen door middel van Esperanto in
de meest uitgebreide zin.' De vereniging is aangesloten bij de
Internationale Katholieke Esperantistenvereniging [Internacia
Katolika Unuigo Esperantista). Met dank aan de heer S.P. Smits
voor deze informatie.
10. De tekst is zeer moeilijk leesbaar.
11. Juan Font i Giralt (1899-1936), Catalaans priester en espe
rantist. Bij het uitbreken van de Spaanse burgeroorlog wordt
hij vermoord.
12. Letervespero is letterlijk 'brievenavond'. Dit kan binnen een
Esperanto-club of -vereniging een avond zijn waarop alle
door de club ontvangen Esperanto-talige brieven vanuit de
hele wereld worden verzameld, besproken, geëxposeerd of
voor expositie worden voorbereid. Vaak heeft de club dan
vooraf in een aantal Esperanto-bladen een oproep geplaatst
om brieven of kaarten te sturen, bijvoorbeeld naar aanleiding
van een jubileum of omdat de club een informatie-avond
of -dag voorbereidt en haar tentoonstellingsmateriaal
met groeten uit de hele wereld wil opsieren. Op een 'leter
vespero' kunnen brieven van correspondentievrienden uit het
buitenland natuurlijk ook gewoon als oefenmateriaal dienen
om te zien hoe een buitenlander met de grammatica en
woordenschat omgaat. Met dank aan Wim Jansen voor deze
duidelijke toelichting.
13.SCJ Societatis Cordis Jesu, orde van de Priesters van het
Heilig Hart.
14. Psalmenboek.
15.Tenzij anders aangegeven, zijn alle documenten en de citaten
daaruit, ontleend aan het Archief Gemeentebestuur 1926-
1971, dossier nr: 040-J, jaar: 1933, in het MHC.
16. J. Dercks, 'Het Esperantomonument te Bergen op Zoom', in:
Vraagbaak Bergen op Zoom, Bergen op Zoom 1948, p. 33. Dit
artikel bevindt zich in de Bibliotheek van het MHC in Bergen
op Zoom: verzamelband Studies BoZXIX (hierna: Vraagbaak).
Met dank aan Yolande Kortlever.
17. Dercks.
18. Dercks.
19. De krant berust in het MHC. A. Jordans is de eigenaar van
café Arnold.
20. In een brief van 10 januari 1933 van de 'Commissie tot
stichting van een Dr. Zamenhofmonument' gericht aan het
College van Burgemeester en Wethouders te Bergen op
Zoom is nog sprake van 'Ir. van Roesel' in plaats van J. van
den Bogaert. Het MHC Archief Gemeentebestuur 1926-1971,
dossier nr: 040-J, jaar: 1933.
21. Het MHC, inv.nr. 330.
22.Dercks. Of de bol daadwerkelijk blauw is geverfd, is niet
bekend. Op foto's uit de jaren zeventig van de vorige eeuw
zijn de werelddelen nog duidelijk te onderscheiden. Ofwel de
verf is dan al verweerd ofwel het genomen besluit is nooit
uitgevoerd.
23.Tenzij anders aangegeven, zijn alle documenten en de citaten
daaruit, ontleend aan het archief SROB/DGW, inv.nr. 330 in
het MHC.
24.Tenzij anders aangegeven, zijn alle documenten en de citaten
daaruit, ontleend aan het archief SROB/DGW, inv.nr. 1824 in
het MHC.
25.Over Gabriël Parel en het Esperanto, zie het artikel van Mark
van Assen, 'Een leven lang met Esperanto', in: BN/De Stem,
27-8-2005.
26. Het vraagteken bij Plompen is van de hand van Jan Dercks.
75
