De Esperanto-vereniging en het (2)
Esperanto-monument in
Drs. Johanna Jacobs
De oprichting van een Commissie
Beeldeninspectie van de gemeente
Bergen op Zoom27
In januari 1996 komen Kees Booij, project
leider monumentenzorg, Cees Vanwesenbeeck,
gemeentearchivaris, Jan van Loon, hoofdamb
tenaar Welzijn en Cultuur, en de schrijver van
dit artikel, conservator cultuurhistorie van
Het Markiezenhof, bijeen om te spreken over
het beheer en het behoud van de beelden en
monumenten in de openbare ruimte. Tot die tijd
aanvaardt de gemeente kunstwerken van parti
culieren, instanties of stichtingen, maar vindt er
geen centraal beheer en onderhoud plaats. De
kunstwerken worden te hooi en te gras onder
houden door verschillende diensten binnen de
gemeente maar een regelmatige inspectie of
een onderliggend beleidsplan ontbreken. Inzet
van het gesprek in januari 1996 is te komen tot
een Commissie Beeldeninspectie die jaarlijks
het beeldenbestand in de gemeente inspecteert
en een rapport met een prioriteitenlijst voor
onderhoud opstelt.
Het duurt echter tot januari 1998 eer de deel
budgetten tot één budget ten behoeve van de
Commissie Beeldeninspectie zijn samenge
voegd en deze een officiële status krijgt. Op 16
februari 1998 wordt de eerste beeldeninspectie
uitgevoerd en is het Esperanto-monument
meteen onderwerp van zorg. In het inspec
tierapport wordt gesteld: 'Dit monument ziet
er momenteel bijzonder onaantrekkelijk uit
door zware verminkingen.' waarna een korte
historische schets van het monument wordt
gegeven. Het advies luidt: 'In de huidige,
verminkte staat vormt het onderhoud van het
beeld geen probleem. Toch zou het monument
De Waterschans 3 - 2012 94
waaraan zoveel historie is verbonden, in
de originele staat teruggebracht dienen te
worden, met name door het aantrekken van
een mozaïekrestaurator.'
Naast het Esperanto-monument zijn ook de
'Gedenknaald' van Abraham Frans Gips uit 1889
in het Anton van Duinkerkenpark, de 'Heilige
Martelaren van Gorcum' van Bart Weiten uit
1962 bij de Heilig Hartkerk aan het Piusplein, en
in mindere mate 'Mojo No. 6' van Adam Colton
uit 1992 in het Anton van Duinkerkenpark,
zorgenkindjes. Door de commissie wordt
een rapport uitgebracht over de deplorabele
toestand van met name de eerste drie kunst
werken. Voor de restauratie van deze drie
kunstwerken worden offertes aangevraagd,
terwijl de kosten voor het Esperanto-monument
voorlopig worden geschat. Het jaarlijkse budget
van de Commissie Beeldeninspectie bedraagt
f 12.500,-, ruim onvoldoende voor de noodza
kelijk geachte f 85.500,- voor de restauraties.
De kosten van f 30.000,- voor de Gedenknaald
kunnen ten laste gebracht worden van de
budgetten van 1997, 1998 en deels 1999. Zo
resteert een bedrag van f 55.500,- voor de
overige drie kunstwerken waarvan f 4-0.000,-
bestemd zijn voor het Esperanto-monument.
De Commissie Beeldeninspectie wendt zich
op 16 oktober 1998 per brief tot de vereniging
'Esperanto Nederland' met het verzoek de
restauratie financieel te ondersteunen. Op
22 januari 1999 brengen de heer en mevrouw
Jansen van Esperanto Nederland een bezoek
aan Bergen op Zoom en bekijken samen met
Kees Booij en Johanna Jacobs het Esperanto-
monument. De opties voor restauratie worden
uitvoerig doorgesproken. Op 20 februari 1999
ontvangt de Commissie Beeldeninspectie een
uitvoerige brief van mevrouw A.J. Bakker-Ten
Hagen, voorzitter van Esperanto Nederland,
waarin zij onder meer stelt: 'Het doet ons
bestuur veel plezier dat uw commissie met
haar plannen een uniek monument op een
zo mooie plek in uw stad in oude luister wil
herstellen, en daardoor het werk van een telg
uit de terrazzowerkersfamilie Santuz blijvende
eer wil bewijzen. Het verheugt ons natuurlijk
in het bijzonder dat u hiermee de pioniers van
de Esperanto-gemeenschap in Bergen op
Zoom blijvend wilt gedenken en het zo mogelijk
maakt dat hun geschiedenis wordt doorverteld.
De oude idealen van verbroedering en van
een wereldgemeenschap die op wederzijds
respect is gebaseerd, moeten wellicht wat
anders verwoord worden dan in de tijd dat
uw monument onthuld werd, maar ze zijn als
zodanig nog even actueel als vroeger. In het
licht van deze actualiteit spreek ik mijn grote
waardering uit voor uw initiatief tot restau
ratie. Uit naam van de vereniging ESPERANTO
NEDERLAND bied ik u het bedrag van f 10.000
Het basement van het Esperanto-monument in Bergen op
Zoom, 1999 [Foto: Alfred van Wilgenburg].
(tienduizend gulden] aan als bijdrage in de
restauratiekosten.' Op 25 maart 1999 wordt
door de gemeenteraad de aanvraag van de
Commissie Beeldeninspectie voor het 'krediet
voor inhaalslag achterstallig onderhoud van
beelden/monumenten' a raison van 55.500,-
toegekend.
De restauratie van het Esperanto-monument
vereist vanwege de gebruikte materialen een
specifieke aanpak en besloten wordt om een
apart restauratietraject te starten dat door
Kees Booij en Johanna Jacobs intensief begeleid
zal worden.
1999: De aanloop naar de restauratie
van het Esperanto-monument
Omdat in het MHC tekeningen van met name
de voorstelling van de wereldbol alsook een
materiaalbeschrijving van het totale monument
ontbreken, wordt door de Commissie
Beeldeninspectie op 10 augustus 1999 een brief
geschreven naar de nog in leven zijnde Mario
Santuz. Santuz, die in Poffabro (Italië) woont,
heeft als zestienjarige in 1933 het monument
ontworpen en vervaardigd.
Mario Santuz beantwoordt de brief op 30
augustus 1999 en merkt op dat een nieuwe
globe vervaardigd kan worden in de mozaïek-
school te Spilimbergo in Italië. Vervolgens
schrijft hij 'De globe vervaardigd destijds in
Venetië was bekleed met glasmozaïek voor
stellende de vijf continenten elk in toepas
selijke kleuren in Esperanto-taal. 1 Eüropo
- wit 2 Ameriko - rood 3 Afriko - zwart 4-
Aüstralio - bruin 5 Azio - geel N.B. aanduiding
als werelddeel in groene letters alleen voor
'Eüropo' De wereldzeeën 'lichtblauw'. De tekst
rondom de globe is als volgt in bruin letters (9 x
1 c/m) 'Esperanto' Mondlingvo' [Wereldtaal]
beiden pentagonsterren in groen glas mozaïek.
Diameter afgewerkte globe 65 c/m (mag iets
groter) oogt beter! Verdeling met 18 meridianen
(bruin mozaïek) en 8 parallelen'. Tenslotte
vermeldt Santuz nog de tekstplaten; deze zijn
van 'marbrite' glas en destijds besteld bij de
firma Pieter Schoen in Schiedam.
Inmiddels heeft de Commissie Beeldeninspectie
een rapport over de toestand van het monument
laten opstellen door Van den Bergh Bouw in
Bergen op Zoom. Dit rapport, voorzien van vier
tekeningen, wordt op 1 juli 1999 uitgebracht.
'De Eerste Conclusie.' luidt dat het monument
95
De Waterschans 3 - 2012
Bern ien (hés
L
