STADSEXCURS1E NAAR HET FORT
i
ZONDAG 28 OKTOBER VAN 12.00 TOT U.00 UUR
START IN DE GERESTAUREERDE LOURDESKERK
De Van Oldenbarneveldtstraat met op de achtergrond de OLV van Lourdeskerk. De bebouwing dateert van
1952/1953 en de foto is van omstreeks 1960.
Na bezoeken aan de wijken Oud-Oost en Nieuw-
Borgvliet vindt voor Leden en belangstellenden
een stadsexcursie plaats naar het Fort: een
rondje Lourdes- en Emmaplein. In juni 2010 be
zocht de Geschiedkundige Kring onder leiding
van Jan en Laurijs Weyts de voormalige nood
kerk/ patronaatsgebouw/ wijkgebouw (1918) en
de Lourdeskerk (1926 - 1928), waarvan de res
tauratie toen op het punt van beginnen stond.
Bij deze excursie ligt het accent anders: de wijk
staat centraal. Net als bij het bezoek aan Oud-
Oost en Nieuw-Borgvliet krijgt u eerst basisin
formatie over de naam en de geschiedenis van
dit stadsdeel, en over de stedenbouwkundige
opzet ervan. Daarna maakt u een wandeling
door de wijk met mogelijk een bezoek aan een
gebouw.
Naast verschillen met Oud-Oost en met Nieuw
Borgvliet is er één grote overeenkomst. Ook
deze wijk is gebaseerd op de centrale positie
van de katholieke kerk met de parochiekerk en
pastorie, met een patronaatsgebouw, met twee,
door religieuzen geleide, lagere scholen, plus
een klooster voor de zusters Franciscanes
sen in het hart van de wijk; het levenswerk van
pastoor Van Eekelen. Boeiend is ook het verhaal
van de sociale woningbouw avant la lettre door
de intussen vergeten woningbouwvereniging
'Sint Joseph' in de Julianastraat. Deze woningen
werden in 1909 in opdracht van 'Sint Joseph'
gebouwd naar een ontwerp van de Bergse
architect Horsten.
Het heeft lang geduurd voordat de hele wijk
was afgebouwd. In 1980 rondde men de wijk af
met de woningen rondom het pleintje van Oud-
Borgvliet.
Na 2000 vonden in het kader van de stedelijke
vernieuwing ingrijpende transformaties plaats.
Een proces dat nog niet is afgerond.
De wandeling staat opnieuw onder leiding van
de stedenbouwkundige Frans de Looij.
Jan Weyts zal u informeren over de voorbije
restauratie.
Zoals gebruikelijk is de deelname gratis.
Niet-leden verzoeken wij zich van te voren aan
te melden bij Frans Witjes: penningmeesters
geschiedkundigekringboz.nl 0166-238621.
De Waterschans 3 - 2012
82
Ad van Moll
De schrijver van dit artikel is gids bij de
Stichting Bezichtiging Monumenten SBMin de
Gevangenpoort. Hij begeleidt bezoekers en wijst
hen op de teksten die gevangenen achterlieten
in de cellen.
Tekst op de deur van eet 'Kiek in de Pot'.
Wie de Gevangenpoort bezoekt kan in de cel
'Kiek in de Pot', de inscripties aan de binnenkant
van de deur bekijken. Het valt niet mee om er
iets uit op te maken, niet alleen omdat de tek
sten elkaar overlappen. Ook is de ruimte vóór
de deur erg krap en de lichtval slecht. Laat in
het jaar, in september of oktober, staat de zon
laag en valt door de schietgaten binnen en dan
gaat het lezen beter. Iemand heeft daar onder
andere gekerfd: 'MANNEKEN PIS VAN DE AE
CAPEL SINTE IANS STENEN'. Als de aandacht
eenmaal daarop gericht is, dan probeert men
vaak ook de tekst eromheen te lezen en te be
grijpen. Van de gids wordt dan een interpretatie
van de tekst verwacht.
Beschrijving van de Gevangenpoort1
Het oudste stuk van 'Onser Vrouwen Poorte'
maakte deel uit van de stadsmuur. In 1685 blijkt
de poort in gebruik door de heer als een gevan
genis. Beide functies, bolwerk en gevangenis,
zijn nog goed te herkennen in het gebouw. Tot
1925 hebben er gevangenen gezeten, de laatste
jaren vooral zwervers en daklozen. Daarna is
er een museum gehuisvest en later een jeugd
bibliotheek. Nu is de poort expositieruimte van
de stichting 'In den Scherminckel' en wordt in
de zomer ook opengesteld door de Stichting
Bezichtiging Monumenten (SBM). Een onderdeel
van een rondleiding is uitleg en interpretatie van
de inscripties die gevangenen hebben achterge
laten.
Het gebouw bestaat uit twee ronde torens van
elk drie verdiepingen en een tussenstuk van
twee lagen boven de doorgang. Op de derde
bouwlaag zijn, behalve de gijzelkamer in het
tussenstuk, nog twee cellen. Hun namen ver
wijzen naar het uitzicht door de schietgaten. De
noordelijke cel wordt 'Lusthof' genoemd. Vroe
ger kon men daar in de tuin kijken van herberg
'Den Lusthoff'. De zuidelijke torenkamer heet
'Kiek in de Pot' en geeft zicht op het gelijknami
ge deel van de oude vesting. De toegangsdeur is
CEV/\ICIDD€€KT TI LIT i l Y C)I> 2CC16
Dit artikel is een verslag van de zoektocht naar
de betekenis van de inscripties die betrekking
hebben op een persoon die zichzelf meerdere
keren 'Kolfs' noemt.
Plaats van de deur met inscripties in de Gevangenpoort.
83
De Waterscharis 3 - 2012
/fvsorièVieé
2<8l*0
PiAN t'. VERDIEPING
lusthof
deur met
inscripties
j gijzelkamer
