F.KOLFS AET 43 I A R
1823 IS NAR FREDERIKSHOFT
MET VROUW EN KINT
HEFT HEIR 2MANT
F.KOLFS IS GEBOREN TOT BERLAER
BY LIER OF BALDER
IK SEG AE DUE
1823 AE MANT SEPTEMBER
F. Kolfs geeft kennis van zijn personalia.
heel oud en bevat net als de wand in de gijzelka-
mer allerlei teksten die door de gebruikers van
de cel zijn gekerfd.2
Gevangene Kolfs
De naam Kolfs komt een paar keer voor op de
deur, soms heel groot. Er staat bijvoorbeeld net
boven de tekst met 'manneken pis':
In het Latijn zijn de letters 'aet' de afkorting van
'aetas' waarmee je de leeftijd van iemand aan
geeft, 'iaer' is een oude spelling van het woord
'jaar'. Waarschijnlijk staat er dus: F Kolfs leef
tijd 43 jaar.
De tweede regel informeert ons dat hij schrijft
in 1823 en dat hij naar Frederikshoft gaat met
vrouw en kind. De locatie Frederikshoft is onbe
kend.
In regel vier staat dat hij in deze cel twee maan
den gezeten heeft. De letters staan zo door
elkaar dat je ook kunt lezen dat hij daar met
vrouw en kind heeft gezeten. Duidelijker is zijn
uitspraak over de geboorteplaats: de plaats
Berlaer (in België, bij de stad Lier) die nu ook
nog steeds Balder genoemd wordt. De tekst 'ik
seg ae-deu' is te lezen als 'oudoe' of als 'adieu'.
De man kan toch niet zomaar twee maanden
cel krijgen zonder veroordeling? Helaas zijn de
politie- of strafdossiers uit die tijd niet meer te
vinden in de archieven.
De Waterschans 3 - 2012
84
Op de zoektocht naar gezagsdragers die rele
vant kunnen zijn, worden wel de namen van de
cipier, van het hoofd van politie en van de burge
meester gevonden.
Cipier is Jan Becht die zelf in de poort woonde
in de kamer boven de doorgang. Van zijn be
noeming in 1804 is nog een akte bewaard. Veel
Bergenaren kennen hem uit de verhalen over
Josina Peereboom, die optreedt in het open
luchtspel 'De Schande van Sanne'.
In september 1823 als F. Kolfs daar opgesloten
is, is Becht 48 jaar en woont in de poort met
zijn vrouw Anna Barbara Weller (44 jaar). Hun
drie oudste dochters zijn dan al in de twintig en
gaan in betrekking, onder anderen bij dominee
Van der Koek. De daaropvolgende vier jongens
zijn dan achttien, zestien, tien en acht jaar oud.
Volgens de normen van die tijd zullen de twee
oudsten hiervan wel werk hebben. Dan zijn ook
nog in huis de kleuter Barbara van vier jaar en
baby Adrianus van negen maanden. Ruim een
jaar tevoren is hun kind Jacobus overleden,
amper een week oud. Een vol huis dus als ze er
allemaal zijn. Misschien gingen de kinderen wel
buurten met de gevangenen.3
De commissaris van politie, Johannes Ludwig
Langguth, is ook bekend. Het jaarverslag van
het gemeentebestuur uit 1825 meldt: 'dat de
plaatselijke verordeningen beter achtervolgd en
gehandhaafd kunnen worden indien de activiteit
van heer Commissaris van Politie meer te roe
men was'. Hij zal het toch lang volhouden want
in 1842, als hij 82 is en al dertig jaar commissa
ris, moet de gemeente nog alle trucs uit de kast
halen om hem weg te krijgen.4
Burgemeester van Bergen op Zoom is tussen
1818 en 1827 P.J. Cuypers, de stichter van land
goed Mattemburgh.
De Culturele Raad van de gemeente Berlaer
zoekt voor mij tevergeefs in het bevolkingsre
gister naar een Kolfs die geboren is rond 1780
en Frederikshoft is ook hier onbekend. Men
adviseert mij het archief in Antwerpen te bena
deren omdat daar de doopregisters van Balder
bewaard worden.
Een e-mail naar het Rijksarchief in Antwerpen
wordt vrijwel meteen beantwoord:
Geachte Heer,
In de doop-, trouw- en begraafboeken van Bertaar
vond ik een Franciscus Colfs, geboren op 16 maart
1780 als zoon van Joannes, afkomstig van Ber
taar, en van Petronella van der Auwera, afkomstig
van Onze-Lieve-Vrouw-Waver. Dit koppel was in
Bertaar getrouwd op 18 oktober 1777. Franciscus'
vader Joannes sterft vrij jong op 10 maart 1785,
waarna Petronella vrij snel hertrouwt op 2 mei
1785 met Petrus Nees. Ik vermoed dat het gezin
Colfs door het overlijden van vader wat aan lager
wal is geraakt.
Frederikshof is m.i. een vorm van Frederiksoord
op de grens van Drente en Friesland, waar een
Weldadigheidskolonie gevestigd was, waar landlo
pers, kleine criminelen e.d. werden opgenomen.
Wij wensen u nog veel succes bij uw verdere op
zoekingen en groeten u vriendelijk,
Erik Houtman; Werkleider; Rijksarchief Antwerpen
Dat zal dus de gevangene zijn, weliswaar met C
als beginletter maar fonetisch maakt dat geen
verschil. Als inderdaad Frederiksoord bedoeld
werd, dan komt toch de vraag op waarom men
een zwerver uit Bergen op Zoom helemaal naar
Drenthe stuurt?
Nu ik zijn naam, geboortedatum en -plaats weet
kan het archief in Bergen op Zoom misschien
toch wel helpen. Stadshistoricus mevrouw
Kortlever schrijft me dat mogelijk in het archief
van Den Bosch nog gerechtelijke stukken te
vinden zijn en dat de heer Wil Schackmann uit
Groningen een boek over die koloniën heeft ge
schreven.5 Er is zelfs van zijn hand een artikel in
De Waterschans verschenen over de handel en
wandel van een Bergs gezin en zijn wedervaren
in de Drentse kolonie.6 In het artikel staat dat in
onze stad bijdragen werden ingezameld waar
door recht ontstond op het insturen van onze
bedelaars. Vanuit het 'algemeen erkend welda
dig karakter onzer natie' wordt geld toegezegd.
Op 17 juni 1818 komt vanuit Bergen op Zoom
(hiermee bij de eerste zeven plaatsen van het
land) het bericht dat er 67 contribuanten zijn die
allen vijf cent per week zullen geven.
In 1819 gaan de eerste Bergse zwervers op
transport naar Frederiksoord.
De regenten van het weeshuis besluiten zelfs
in 1821 om zes weeskinderen en twee behoef
tige huisgezinnen te selecteren voor de kolonie.
Daarvoor betaalt het weeshuis 360 gulden per
jaar.
Het is dus denkbaar dat Colfs met vrouw en
85
De Waterschans 3 - 2012
If
