- 3* f.--*« 4f*
"*?V
wk£*
~^.Z~~ f*/*»-*,
<S 1
**LP* I
■"^y-j'-^p'y-
A.,/^1. ^2™^.
j*.C£5ZZ> £>-
De ambtelijke discussie over
betaling vat de gegevens samen:
'Franciscus Colfs, vader van
Dominicus Colfs, zegt geboren te
zijn te Berlaer, en dus niet in de
Provincie Antwerpen, en mede
aldaar R. K. gedoopt in den jare
1780; voorts, het laatst gewoond te
hebben te Sint Jansteen in Zeeland,
doch het meest bekend te zijn te
Berlaer, alwaar hij is opgegroeid'.
IAER' niet als Latijn gezien worden (aetas) maar
aLs 'oud 43 jaar'. En de tekst 'IK SEG AE DUE'
kan dan ook uitgesproken worden als de groet
'oudoe'. Misschien zelfs wel als de Bergse zegs
wijze 'oudoe ée'.
Wie betaalde?
De heer Schackmann mailde me dat los van de
Maatschappij-contributies elke provincie een
bepaald 'contingent' bedelaarsplaatsen in De
Ommerschans had, dus ook Noord-Brabant.
Het besluit tot eventuele plaatsing lag bij de
gouverneur van de provincie (later 'commissaris
van de koning' genoemd. Laterwerden dan de
verblijfskosten verhaald op de gemeente waar
iemand gewoond had. Dat werd bepaald door de
wet op de domicilie van onderstand (28 novem
ber 1818).11
Hij stuurde ook een kopie van de lijst van men
sen die toestemming vragen om vanuit Ommer
schans te mogen vertrekken, waaronder familie
Colfs. Op de lijst staat onder het kopje 'vanwaar
opgezonden: 's-Hertogenbosch'. Die plaats
kwam tot nog toe alleen voor op de persoons-
De Waterschans 3 - 2012
90
kaart van echtgenote Van de Woestijne. De 'do
micilie van onderstand' (zeg maar de betalende
gemeente) is Sint Jansteen waarbij staat dat
Colfs de laatste vier jaren in Sint Jansteen heeft
gewoond. Vier jaren was de norm: dan moest de
gemeente betalen. Evengoed kan hij er dan ook
meer dan vier jaren gewoond hebben.
In het archief in Assen heeft hij een missive ge
vonden, onderdeel van correspondentie over de
betaling van het verblijf van het gezin Colfs in
De Ommerschans.
Mooi is te zien hoe getracht wordt een ander
voor de betaling te laten opdraaien. De ene par
tij (nu België) probeert aan te tonen dat Colfs
jarenlang in Sint Jansteen heeft gewoond en
dat die gemeente dus moet betalen; de andere
partij heeft met hem gesproken en hij zegt dat
hij uit Berlaer (bij Lier] is, zijn vrouw uit Cluis-
sen (bij Gent] komt en dat zijn zoon in Meerhout
(provincie Antwerpen) geboren is. Wat zij te zoe
ken hadden in Meerhout in de Kempen weten
we niet. Het eerder genoemd archief van Ant
werpen bevat een dossier waarin Dominicus op
gevoerd wordt als natuurlijk kind van Francisca
Colfs bij hun opname in een bedelaarsgesticht.
Duidelijk is waarom op de persoonskaart van
Francisca Colfs- van de Woestijne staat dat ze
uit 's-Hertogenbosch komt. Het hele gezin is er
waarschijnlijk geïnterneerd geweest op doorreis
naar Drenthe als behorend bij het contingent
Brabanders dat door de gouverneur werd ge
zonden.
Conclusies
Van één van de auteurs van de inscripties op de
deur van een cel in de Gevangenpoort is dui
delijk geworden wie hij was en wat zijn teksten
betekenen. Ook weten we nu waarom het gezin
daar opgesloten zat, met wie de gevangenen te
maken hadden en waar ze heen gebracht zijn.
Voor bezoekers aan de poort en de gidsen van
SBM is dat genoeg.
Het hele verhaal maakt wel duidelijk hoe kost
baar en kwetsbaar de inscripties in de Gevan
genpoort zijn en hoe jammer het is dat ze zo
weinig zichtbaar zijn. Dat geldt natuurlijk ook
voor de andere inscripties, zoals in de gijzelka
mer. Deze ene tekst toont wel aan dat er nog
veel te ontdekken valt in de Gevangenpoort in
Bergen op Zoom.
Noten
Bronnen van afbeeldingen
De Waterschans 3 - 2012
i
«&-.»-*- Xg&*
I V.' Ü?3t- - J J.4, 4S*~-V'
*t -ArW*.- j A**»- <v-«-p.
S&-4r-+~.*y *~v <&?-<•
-tr,._'*~*<c-
- J r ~S s
s.
f$ull
-K
4&C-*
„s££>
*y* •<&**-
>5»^./ VV«-v' X*1.
<£^x( jjfa* -«S**--- -*-j^'
A-rfl-j. f -
4*£u»*
y 1
•n^* -®r A*
I'm in
^4^ yy~'
yi* ri-rfeiA.,* —ZZZIZZUP^
<^k» y *y*~**y ^wé*~^
-3r^£i£K*
J* -*f *-**
4K~V
+^&t-4A »„«W^' A*^:
ö- -T-"i tf-i'l^^ g
US
1Slootmans, Korneel: Bergen op Zoom, een Stad als een Huis,
Bergen op Zoom 1966: Huldigingscomité Korneel Slootmans.
Pag 88 - 93
2. IV. v.d. Poel krast daar bijvoorbeeld dat hij 25 jaar oud is en
meubelmaker. Hij schrijft opgesloten te zijn 'omdat hij geen
drank lust'. De Ruyter uit Berchem, 21 jaar oud, deelt mee dat
hij hier 22 dagen heeft gezeten en naar Hoorn wordt gebracht. P.
Schüller bericht dat hij in 1813 in Rotterdam is geboren.
3. Steenhof - Schoonbeek: Bergen op Zoom en zijn Bechten.
Alsemberg, 1994.
A. Vanwesenbeeck, Cees van: De Bergse politie sinds 1818; in:
Willem van Ham: De Bergse Politie, over recht en rust. Quist,
Bergen op Zoom. 1992, 79
5. Schackmann, Wil: De Proefkolonie. Amsterdam: Mouria, 2010.
6. Schackmann, Wil: 'Bergen op Zoom en de Drentse
Veenkoloniën'; in De Waterschans. 2008 nr 3, 13 - 17
7. N.N in: De Star, Maatschappij van Weldadigheid, 1825, 233
8. Lennep, Jacob van: Nederland in den goeden ouden tijd
(geschreven in 1823]; editie M.E. Kluit; uitgave W. de Haan,
Utrecht 1942, 127: 'De Roomsche Catholijke pastoor is gedurig
op kermissen en feesten, zit bijna den ganschen dag in de
herberg en laat zijne kudde loop en'.
9. Warmoeskerken Ward: 'Drie letters vol geschiedenis'; in De
Waterschans 2007 nr. 3, 116 e.v.
10. Koninklijk Besluit van 6 november 1822 [geldt voor bedelaars
die naar Drenthe gestuurd kunnen worden!
'Dienvolgens zullen alle de personen van wat jaren of kunne,
welke bedelende worden gevonden, buiten de plaats hunner
woning naar een dezer inrigtingen kunnen worden opgezonden
van wege het hoofd des bestuurders van de plaats binnen welke
zijalzoo bevonden worden te bedelen, en zulks voorzien van
een certificaat, houdende verzekering dat zij bevonden zijn in de
voormelde categorie te vallen.'
11. De Wet op het Domicilie van Onderstand van 1818 bepaalde dat
elke armlastige bedeeld moest worden in de gemeente waarin hij
geboren was, ook als hij naar een andere gemeente verhuisde.
Pas als hij vier jaar achterelkaar in één en dezelfde andere
gemeente had gewoond werd deze gemeente zijn domicilie van
onderstand (bron: http://www.groningerarchiefnet.nl).
Afbeeldingen 1, 3, 6, 7 en 11 zijn gemaakt door de auteur.
Afbeeldingen 8, 9 en 10 zijn bewerkingen door de auteur van
een foto uit de beeldbank van Markiezenhof Historisch Centrum
[MHC] te Bergen op Zoom.
Afbeeldingen 4, 5, en 11 zijn kopieën gemaakt door Wil
Schackmann in het Drents Archief te Assen.
Afbeelding 2 is een bewerking door de auteur van een afbeelding
in: Slootmans, Korneel: Bergen op Zoom, een Stad als een
Huis, Bergen op Zoom 1966: Huldigingscomité Korneel
Slootmans. Pag 89.
91
