Ria en Jan Weyts
BERGENo,
Afb. 1. De Swaen en de Engelsestraat omstreeks 1900 lafb. MHCJ
INLEIDING
Op de hoek van de Blauwehandstraat en de
Kleine Kerkstraat staat een groot, monumen
taal huis. Die monumentaliteit wordt bena
drukt door het feit dat het midden van de voor
gevel precies in de as van de Engelsestraat ligt
(afb. 1 en 2). Het huis heeft in de loop der jaren
vele functies gehad: een brouwerij in de zes
tiende eeuw, een deftige behuizing voor offi
cieren en notabelen in de zeventiende en acht
tiende eeuw, weer een brouwerij in het begin
van de negentiende eeuw, daarna een pastorie
van de Rooms-Katholieke kerk, aansluitend
een katholiek weeshuis en tenslotte vanaf het
midden van de twintigste eeuw tot 2006 een
wijkcentrum. Nadat dat verhuisd was naar een
nieuwbouwcomplex aan de Korenmarkt is het
pand verworven door de Stichting Stadsher
stel. Na een uitgebreide restauratie en verbou
wing zijn er nu vier woningen in gerealiseerd.
De restauratie vormde de aanleiding voor een
uitgebreid onderzoek en deze publicatie.
De Waterschans 1 - 2013
22
HISTORIE
Bij de tot op heden gevonden archiefakten duikt
de huisnaam Het Swaenken voor het eerst op
in 1575. Later komt ook de schrijfwijze Het
Swaentje, De Swaene en De Zwane voor. De
oudste nu bekende vermelding van dit huis is
een verkoopakte uit 14-06.1 Godevaert van den
Acker kocht toen de helft van een huis en erve
in de Gasthuisstraat (nu de Blauwehandstraat).
Het huis lag daaraan en werd aan beide zijden
begrensd door een straatje. Aan de zuidzijde
Afb. 2. De voorgevel in 2008 Ifoto auteur].
was dat het "Mortierstraetken", nu de Kleine
Kerkstraat. Aan de noordzijde lag een straatje
dat naar een achtergelegen erf liep, het "Coel
Braensstraetken", genoemd naar de eigenaar
van het erf. Dat straatje is eind zestiende eeuw
opgenomen in de bebouwing van De Swaen. Het
heeft waarschijnlijk gelegen aan de noordzi
jde van het erf van De Swaen, en mogelijk nog
deels ter plaatse van een deel van de ingang
stravee2 van nummer 36.
De omstreeks 1750 gemaakte maquette geeft
weliswaar een later maar toch aardig beeld van
Afb. 3. Detail van de maquette in het Musée des Plans
Reliëfs te Parijs, achterzijde lafb. MHC).
de omgeving (afb. 3). Ook in 1408 werden in een
koopakte beide straatjes als begrenzing ge
noemd. Het noordelijke straatje werd inmiddels
het "Coel Clatteghanstraetken" genoemd.3
Een eeuw later, in 1512, was Cornelie
Willemsdochter, weduwe van Anthonis Jooss
van Wouw, eigenaresse/ Ze kocht het erf achter
haar huis aan. Bij de verkoop van het pand op 6
oktober 1514 werd het geheel omschreven als
een brouwerij, erf, achterhuis en hof.5 Aan de
west-, noord- en zuidzijde was toen nog steeds
sprake van een straat als begrenzing. Een bij
zondere bepaling is dat de overdracht van het
pand met Kerstmis zal zijn, waarbij de verkoop
ster tot die tijd de lasten zal moeten dragen,
behalve "ten ware oft eenich pericke van
brande oft ongevalle bynnen den selven tijde
aen de voirs. brouwerie gebuerde, comende
vuter selver brouwerien, zoe soude dat syn ten
laste van de voirs. cooper". De koper, brouwer
Peter Cock zal dus wel meteen in de brouwerij
aan de slag zijn gegaan.
In 1575 is de brouwerij Het Swaenken door
de weduwe van brouwer Jan Corneliszn.
overgedragen aan Willem Franszn. en Aert
Aertssen. Over het straatje aan de noordzijde
werd vermeld dat het in gemeenschappelijk
eigendom met drie anderen was, onder wie de
rechtstreeks aan de oostzijde grenzende buur.6
In de stadsrekening van 1588/1589 komt een
post voor van een van de weduwe van Pieter
Stevenszn., brouwer in De Swaen, ontvangen
cijns op dit straatje. Het betrof hier het recht op
het "betimmeren van het straatje".7 De brou
werij is door Willem Franssen uitgewonnen in
1596.8 Veertien jaar later is een einde gekomen
aan de brouwerijfunctie. Toen verkocht de brou
wer Willem Willemszn. het huis met achterhuis
aan sieur Robbert Heerel. Hij was kapitein over
23
De Waterschans 1 - 2013
e
