A
H
DE VROEGSTE VORM VAN DE POORT
in elk geval nog vóór het einde van de der
tiende eeuw. Helaas geven aardewerkscherven
nooit een precieze datering. De aarden stads
wal die in de Kloosterstraat werd gevonden
was mogelijk wat ouder dan het deel in de
Wouwsestraat. Daarop wijzen de vondsten
die van onder de wal tevoorschijn kwamen.
Het opwerpen van de omwalling zal vele jaren
(decennia?) geduurd hebben en het gedeelte bij
de Wouwsepoort markeert misschien eerder de
eindfase van de wal dan de start, uitgaande van
de veronderstelling dat de wal vanuit het hoog
ste zuidoostelijke punt in twee richtingen naar
het noorden werd aangelegd, om als een halve
cirkel tegen de Grebbe te eindigen.
Afb.6. Reconstructie van de aarden wat met gracht in de
periode 1275-1300 op basis van archeologische gegevens.
Het westelijke gedeelte van de teruggevonden
Wouwsepoort bestond uit een trechtervorm
die op basis van het grotere steenformaat nog
uit het einde van de dertiende eeuw zou kunnen
dateren. Aan de stadszijde bevond zich een zes
meter brede deuropening. Er was een duidelijke
bouwnaad tussen deze fase en de daaropvol
gende. Het is denkbaar dat de trechtervormige
doorgang aanvankelijk groter is geweest en een
volledige coupure in de wal vormde. Of er toen
ook al een echt poortgebouw boven de door
gang stond, blijft onduidelijk.
DE GROTE POORT
In de veertiende eeuw verving men een deel
dateert van 1337 en van de poort zelf uit 1358.
Aangenomen wordt dat de poorten en de
stadsmuren vanaf omstreeks 1330 werden
opgetrokken, wat aansluit bij het steenformaat.6
MUREN EN TORENS
In tegenstelling tot de Gevangenpoort en de
Bospoort werden bij de Wouwsepoort geen
sporen van de stadsmuren aangetroffen.
Daarbij moeten we bedenken dat een gedeelte
niet werd blootgelegd, namelijk het stuk
tegenover Stationsstraat 8. En dat is precies de
enige logische plaats waar de muur op de poort
heeft kunnen aansluiten. De muur werd in de
regel op de helling van de wal en de gracht
gepositioneerd, waarna de wal dan tot tegen
de muur kon worden opgevuld zodat een solide
geheel ontstond (op veel plaatsen werd de wal
of een deel van de wal echter verwijderd, waar
na alleen de muur overbleef).
Een vraag die ook bij de Bospoort speelde,
■m
Afb.8. Detail van de tekening van Aelbrecht Sotvaedes met
de Bospoort [scan uit Stedenatlas van Bergen op Zoom,
2003].
heeft betrekking op de poorttorens. De oudste
weergave van de Bospoort is een pentekening
van Aelbrecht Sotvaedes uit 1598. Daarop wordt
Afb.7. Projectie van de funderingen van de Wouwsepoort
in het hedendaagse stratenplan. In geel en blauw zijn de
stadswal en de gracht weergegeven.
stuk in de gracht stond en waar een houten of
stenen brug op aansloot. De barbacane bestond
uit niet meer dan twee parallelle muren met
galerijen, van waaruit binnenkomend verkeer in
de gaten gehouden werd. Hoogstwaarschijnlijk
had de barbacane geen dak. Op het einde
Bospoort, die in 2008 werd ontdekt onder de
Antwerpsestraat.5
Het gebruikte steenformaat van de
Wouwsepoort is identiek aan dat van de
Bospoort. De gebruikte stenen van 25 en
26 centimeter lengte zijn bekend uit allerlei
archeologische contexten uit de eerste helft
van de veertiende eeuw. De oudste vermelding
van de stadsvest (gracht) bij de Wouwsepoort
van het oude werk door een rechthoekig poort
gebouw van ongeveer zeven meter lengte dat
uitwendig voorzien was van steunberen. In
het poortgebouw was ruimte om de hamei,
oftewel het valhek, volledig op te takelen, dus
dit gedeelte moet ten minste twee verdiepin
gen hoog zijn geweest. Dit gebouw ging aan de
grachtzijde naadloos over in een zogenaamde
barbacane, een lagere aanbouw die een flink
ervan bevond zich een deur, waarvan nog een
scharnierduim werd gevonden. Zo weten we
dat de Wouwsepoort en de barbacane tezamen
in de veertiende eeuw zeventien meter lang
waren. Inclusief de oudere ingangspartij is dat
zelfs 26 meter: dat is vrijwel even lang als de
Gevangenpoort samen met de bijbehorende
barbacane die in 1970 onder de Westersingel
aan het licht kwam. Hetzelfde geldt voor de
Stationsstraat
Wouwsestraat
De Waterschans 1 - 2013
10
11
De Waterschans 1 - 2013
FAU STD NUMINE
BERGA VICTRIX
1Gertrudiskerk
2. Gasthuis
3. Oude weg naar Wouw
4. Wouwsepoort
5. Poortdoorgang van de Hoogstraat
