Afb. h Het Markiezaatscoilege van de architecten Wentink en Van Dijk uit 1956 in Sint Maartensdijk
van deze inleiding haal ik de treffende woorden
van de burgemeester van Middelburg, Jan van
Walré de Bordes, in diens nota uit 1940 over
de wederopbouw aan: "dat van den nood een
deugd gemaakt worden. Middelburg: sinds
de intrede van het moderne verkeer sukkelend
met onvoldoende verkeersstraten, kan uit de
verwoesting schooner en doeltreffender geou
tilleerd te voorschijn komen."
Samenwerking van opdrachtgevers,
architecten en beeldend kunstenaars
Een ander belangrijk kenmerk van de weder
opbouwperiode is de samenwerking tussen
opdrachtgevers, architecten en beeldend kun
stenaars.6 In april 1946 wordt door beeldend
kunstenaars het tijdschrift 'Forum' opgericht
dat als ondertitel heeft 'maandschrift voor ar
chitectuur en gebonden kunsten'. Dit tijdschrift
pleit voor een nauwe samenwerking tussen
opdrachtgever, architect en beeldend kunste
naar. In de wederopbouwperiode is er een nau
welijks te verzadigen behoefte aan woningen
en nieuwe gebouwen als postkantoren, kerken,
wijk- en gezondheidscentra, winkels, kantoren,
scholen, fabrieken, ziekenhuizen en stations.
De beeldend kunstenaars willen deze nieuwe
gebouwen van kunstwerken voorzien. In 1952
wordt de Vereniging van beoefenaars der monu
mentale kunsten opgericht om bovengenoemd
samenwerkingsverband concreet vorm te ge
ven. Na veel druk wordt de percentageregeling
ingevoerd: deze houdt in dat 1,5% van de totale
bouwsom van overheidsgebouwen wordt ge
reserveerd voor het aanbrengen van kunst. Dit
kunnen glas-in-loodramen al dan niet in beton,
geëtst glas, mozaïeken, reliëfs, schilderingen
of fresco's, sgraffiti7 en tegeltableaus zijn. Vaak
zijn deze kunstwerken vast in het gebouw aan
gebracht. Ze worden architectuurgebonden
kunst of monumentale kunst genoemd. Deze
kunstwerken worden gekenmerkt door een heel
De Waterschans 2 - 2013
66
eigen vorm- en beeldtaal maar ook door nieuw
toegepaste materialen zoals beton, emaille, ge
bakken en geglazuurde tegels, aluminium, cor-
ten staal, bitumenverf, enzovoorts.
Zoals hierboven reeds is gesteld, vindt er mo
menteel een enorme vernietiging van kunst uit
de wederopbouwperiode plaats.8 Veel wederop-
bouwwijken of -panden worden gerevitaliseerd,
vernieuwd of afgebroken. De kunstwerken die
zich in of tegen deze gebouwen bevinden, wor
den prijsgegeven aan de slopershamer mits
er door betrokken burgers wordt ingegrepen.
Wanneer na moeizame inspanningen de red
ding van de kunstwerken een feit is, volgt vaak
een lang traject om de benodigde financiën voor
restauratie en/of conservering en herplaatsing
bijeen te krijgen én een zoektocht naar een
nieuwe locatie. Aan de hand van voorbeelden uit
de praktijk zal deze problematiek worden toege
licht. Ik heb dit proces tweemaal meegemaakt
en wil er u in het navolgende deelgenoot van
maken.
Het Markiezaatscoilege in Sint-Maartensdijk
In mijn hoedanigheid van kunsthistoricus word
ik in het najaar van 2005 benaderd door Frans
van Burkom, adviseur voor architectuurgebon
den kunst van het Instituut Collectie Nederland
(ICN).9 Hij vraagt mij om een urgente kwestie in
Sint-Maartensdijk te volgen en te begeleiden.
Hij komt bij mij uit omdat ik in de buurt woon
en werk. Omdat Sint-Maartensdijk op het eiland
Tholen in Zeeland ligt, benader ik Willem Heij-
broek. Hij woont in Tholen, heeft daar een groot
netwerk en is als bevlogen lid van Bond Heem
schut actief in deze provincie. Bovendien is hij
net met pensioen zodat hij iets ruimer in zijn tijd
zit.
Wat is er aan de hand? In 2004 ontstaan plan
nen om het Markiezaatscoilege, een dependan
ce van het ROC (Regionaal Opleidings Centrum]
in Sint-Maartensdijk te slopen. Het schoolge
bouw van de architecten Wentink en Van Dijk
dateert van 1956 en is oorspronkelijk een FTS,
Fagere Technische School. De directie van aan
nemersbedrijf Hoppenbrouwers uit Bergen op
Zoom dat de school heeft gebouwd, biedt bij
oplevering een cadeau aan. De beeldend kun
stenaars Peter Alma (1886-1969) en Lex Horn
(1916-1968) krijgen opdracht om twee kunst
werken in het gebouw te realiseren. Peter Alma
brengt in de kantine een muurschildering aan
van twee meter hoog en zeven meter lang. Fex
Horn brengt over twee verdiepingen glasappli-
quéramen aan met onderwerpen geïnspireerd
op Zeeland.10
De muurschildering van Peter Alma laat vijf
jonge mannen zien die in opleiding zijn voor hun
ambacht van timmerman, metselaar, schilder,
technisch tekenaar en bankwerker. Zij zijn in
werkkleding gehuld en oefenen hun werkzaam
heden uit. Op de achtergrond en tussen de man
nen zijn attributen afgebeeld die met hun vak te
maken hebben.
Deze wandschildering uit 1958 maakt Peter
Alma op 72-jarige leeftijd en deze is de laatste
van de in totaal elf die hij heeft vervaardigd.
Afb. 2: Detail van de muurschildering van Peter Alma
67
De Waterschans 2 - 2013
FAUSTD NU Ml NE
BERQA VICTRIX
