uit de Nederlanden daarheen niet onaanzienlijk
was.6 Mogelijk hebben 'Hollandse' of 'Vlaamse'
protestanten deze bijbel meegenomen naar
Norwich of omgeving.7 Het boek kan daar in
bezit zijn geraakt van een lid van de aanzien
lijke familie Herring. De gulle gever moet deel
hebben uitgemaakt van het zakelijke netwerk
dat Soane als architect in die stad onderhield.
Zijn eerste bouwopdrachten betroffen openbare
gebouwen aldaar, zoals de vervanging van de
oude Black Friarsbridge. Ook ontwierp en rea
liseerde hij een aantal prestigieuze landhuizen
in de omgeving van de stad. Een regeringsop
dracht, de uitbreiding van de middeleeuwse
burcht van Norwich met een moderne gevange
nis, vormde een handig opstapje naar verdere
projecten, geleidelijk aan minder op het plat
teland, en meer in de hoofdstad Londen. Het
meest bekende daarvan was de toenmalige
Bank of England.8
Ridder en monnik
De portretjes zijn te vinden op folio 3 verso (een
ridder) en folio 237 verso (een monnik) van de
bijbel. Beide figuren hebben hun handen in
gebed gevouwen. Zij zijn allebei geknield
op een vloer in een schaakbordpatroon van
vierkante, afwisselend donkere en lichte tegels.
Ridder en monnik vereren een heilige of zijn
getuige van een bijbels of religieus tafereel,
afgebeeld in de kolom ernaast.
Waarom zijn deze afbeeldingen in de bijbel
geplaatst? De gedachte lijkt mij niet vreemd,
dat een kunstzinnige tekenaar na het overlijden
van twee familieleden (de ridder en de monnik)
hun beeltenissen heeft aangebracht in de lege
marges van het handschrift. Misschien kwamen
de geknielde personen voor op een glasraam,
altaarstuk of memorietafel in de kapel van het
klooster waar de bijbel zich toen bevond, en
heeft hij ze nagetekend.
Vooral de afbeelding van de ridder heeft in
de loop van de tijd geleden door slijtage van
inkt en verf (afb. 1). Hierdoor lopen er vrijwel
loodrechte, smalle witte strepen doorheen. De
krijgsman is gekleed in een wapenrusting en
knielt met het gezicht naar links. Hij vereert de
heilige in deze kolom, van wie een afbeelding is
verwerkt in de beginletter 0. De heilige is ver
moedelijk de kerkleraar Sint Hiëronymus. De
letter vormt het begin van diens voorwoord bij
de vijf boeken van Mozes (afb. pagina 55).9
Afb. 1: Ridder, waarschijnlijk heer Jan II van Glymes
De monnik (afb. 2) is gekleed in een bruine pij
met capuchon, zoals de Franciscanen die dra
gen. Zijn afbeelding is opgenomen in de linker-
Afb. 2 Monnik, wellicht Jan v Glymes, vicaris van het bisdom
Ka me rijk
De Waterschans 2 - 2013
56
Afb.3: Wapen van de familie Glymes-Brabant. Detail uit
bijbelblad fol. 237v
kolom van het boekblad, boven de hoofdletter M,
waarmee het volgende deel begint. De kloos
terling knielt in de richting van de tekstkolom
rechts. Hierin is een in de middeleeuwse kerk
zeer bekende voorstelling te zien, namelijk de
'Boom van Isaï' of Jesse, de vader van de bij
belse koning David (omslag). Hij ligt te slapen
onder een blauwe deken en ondersteunt zijn
gekroonde hoofd met de rechterhand. Tussen
de takken van de uit zijn lichaam ontsprui
tende boom bevinden zich vijf medaillons. De
onderste drie stellen koningen van Israël voor,
zijn zoon David natuurlijk als eerste. Boven
de koningen volgen nog twee medaillons, één
met de Maagd Maria en haar Kind Jezus en
tenslotte Christus als Verlosser van de wereld
(Salvator mundi). Hiermee is de Boom van Isaï
de stamboom van de Heiland geworden.10
Historische samenhang
Volgens Millar was de in de bijbel afgebeelde
ridder Jan II van Glymes-Bergen (1417-1494),
in de geschiedenis van zijn stad beter bekend
als 'Jan metten Lippen'.11 De familie Glymes
ontleende haar naam aan het Waals-Brabantse
dorp Glimes, thans behorende tot de gemeente
Incourt.12 Zij was van zuidelijke herkomst, even
als de geslachten Wezemaal en Boutersem die
stad en land van Bergen op Zoom tevoren beze
ten hadden.
Direct of indirect stamden de leden van deze
familie af van een bastaard van hertog Jan II
van Brabant, eveneens Jan genoemd, die naar
zijn onwettige moeder Isabeau of Elisabeth
Gortygin, Cordekin of Cordeken heette.13 De
eerste Glymes in Bergen op Zoom droeg even
eens de naam Jan. Hij trouwde in 1416 met
Johanna van Boutersem, dochter van Hendrik
van Bergen, heer van Grimbergen en zoon van
de toenmalige heer Hendrik II van Boutersem.
De bruid werd binnen enige jaren erfgename
van een aanzienlijke erfenis door het snel ach
ter elkaar overlijden van haar vader en groot
vader. De identificatie van de ridder met hun
zoon Jan II kan nog worden versterkt door het
bestuderen van zijn wapen (zie de volgende
paragraaf).
Millar determineerde de afgebeelde monnik
als Jan van Glymes, een priester die in zijn tijd
hoge functies in de kerk uitoefende. Hij was
kanunnik en thesaurier (schatbewaarder) van
de kathedraal te Cambrai (Kamerijk, Noord-
Frankrijk], en later vicaris van zijn achter
neef, bisschop Hendrik van Glymes-Bergen,
de tweede zoon van Jan metten Lippen. u Een
bekroning van de carrière van de vicaris bete
kende ongetwijfeld zijn toelating tot het exclu
sieve gezelschap van de Illustere Lievevrouwe
Broederschap te 's-Hertogenbosch.15 Hij was
een zoon van Boudewijn van Glymes-Brabant,
broer van de al genoemde Jan I van Glymes
en oom van Jan metten Lippen. Boudewijn had
belangrijke bezittingen in Waals-Brabant. Hij
was onder andere heer van Bierbais (provincie
Waals-Brabant, gemeente Mont-Saint-Guibert)
en een aantal dorpen in de omgeving. Als leen
man van de hertog verkreeg hij de aanzienlijke
functie van baljuw van Nijvel en Waals-Brabant.
Ook maakte hij zich vanaf circa 14-20 verdien
stelijk als aanvoerder van een afdeling van het
Brabantse leger.16 Bijna al deze gegevens voe
ren ons vrij ver van Bergen op Zoom. Toch was
de aanwezigheid van Boudewijn als broer van
heer Jan I hier soms dringend gewenst.
Hij was bijvoorbeeld getuige bij de overeen
komst of Blijde Incomste die zijn broer Jan I
met de stadsbewoners sloot bij zijn inhuldi
ging op 3 april 1419.17 Toen Jan metten Lippen
in 1440 als volwassen beschouwd werd en tot
verdeling van de nalatenschap van zijn vader
overging, was Boudewijn als belanghebbende
opnieuw hier en bezegelde ook de desbetref-
57
De Waterschans 2 - 2013
FAUSTQ NUMINE
BERGA VICTRIX
