raakten. Sommigen werden voor hun lijfsbehoud
grote sommen geld afgeperst en er ontstond een
grote sterfte onder de overgebleven begijnen.
Kathelijne van Honswijck is om een aantal rede
nen bijzonder te noemen. Zij is namelijk de oudst
bekende begijn uit Bergen op Zoom. Zij is ge
huwd geweest en pas later, toen zij inmiddels
weduwe was, begijn te Mechelen geworden.
Daarbij is ze de moeder van de reeds met de
voornaam Willem bekende zangmeester van
de Sint-Gertrudiskerk in de tweede helft van
de vijftiende eeuw. Kathelijne van Honswijck
zal circa 1400 geboren zijn en kwam in 1468 te
overlijden, waarschijnlijk op het begijnhof van
Mechelen. De familie van Honswijck is een oud
bestuurdersgeslacht te Dussen. Honswijck was
een dorp in het Land van Altena bij Woudrichem.
Bekend is aldaar een Willem Janszn. van Hons
wijck als heemraad van Altena in 14-17.
Kathelijne is gehuwd geweest met N.N. Teels.
Een zoon van haar is Willem van Honswijck,
die zich ook Willem Teels alias van Honswijck
noemde. Voor hem was de familienaam van
Honswijck dus afgeleid van de achternaam van
zijn moeder. Willem van Honswijck was priester,
kapelaan en later koordeken van het kapittel van
de Sint-Gertrudiskerk. Hij was daar ook de
zangmeester en de cantor in gregoriaanse
gezangen. Hij zal de Willem zijn die in 1470
wordt genoemd bij de stichting van het Onze
Lieve Vrouwe-gilde te Bergen op Zoom.31
Kathelijne van Honswijck had te Bergen op Zoom
diverse bezittingen. In 1465 verkocht zij aan
Peter Gheertszone een heining van circa drie
gemeten buiten de 'Onze Vrouwepoorte' aan
de noordzijde grenzend aan 'de Bleeckerij' en
zuidelijk aan het land van Kathelijne.32 Op 5 juli
1466 machtigde zij Quirijn Bastijns, die woonde
in het pand 'De Groene Tente' in de Onze lieve
vrouwestraat, om al haar goederen in de landen
van Bergen te verpachten, daarvan renten te
laten overbrengen en van alles 'bewisinge' te
doen.33 Na haar overlijden verscheen haar zoon,
de priester-zangmeester Willem van Honswijck,
voor de schepenen van Bergen op Zoom om de
nalatenschap van zijn moeder af te wikkelen.
Drie partijen waren haar erfgenaam, namelijk
haar zoon Willem, een zoon Huijbrech en Geerde
Jan Geertsone, weeskind van haar niet met
name genoemde dochter. Tot de nalatenschap
behoorden onder andere erfrenten gevestigd
op een huis en erf in de Hoochstraat.34 Haar
zoon Willem van Honswijck kwam begin 1504
te overlijden. Als zijn erfgenamen zijn bekend
Mr. Geerde Rosendaele alias van Honswijck,
Heijlwich van Honswijck, gehuwd met de hand
schoenmaker Lambrecht van den Bulcke en
Maria van Honswijck, gehuwd met de barbier
Jan Marinus. Zij verkochten toen het huis en erf
in de Hoochstraat dat meester Willem bezat,
genaamd 'Nieuwkercke'.35 Uit 1342 is reeds een
zegel met een wapen bekend van een 'knape
van Honswijck', dat de voorstelling heeft van
drie schuinkruisjes. De kleuren ervan zijn niet
bekend. Met enig voorbehoud kan dit wapen
voor de hier behandelde familietak van Honswijck
gelden.36Een 'knape'
was een jongeling in
dienst van een ridder,
soms ook een zoon van
een ridder. Deze knape
kwam ook uit Wou
drichem. Waarschijn
lijk hadden de Bergse
Van Honswijck's er
familie betrekkingen
mee, want deze familie
komt in die tijd elders
Afb. 14: Wapen Van Honswijck. niet VOOr.
We besluiten deze reeks met Catelijn Noijdens,
geboren rond 1635/1640. Zij was een dochter
van Cornelis Noijdens en Apollonia Blommaerts.
Als begijntje te Turnhout wordt zij in de jaren
1660-1685 vermeld in verband met de verzorging
en levering van lijnwaad en nieuwe hemden voor
de Wilhelmieten van Huijbergen. In verband met
de kosten hiervan komen we haar naam tegen
in een van de kasboeken van het Wilhelmieten-
klooster.37 Haar vader, Cornelis Noijdens, was
rond 1650 een van de initiatiefnemers om de
zielzorg voor de katholieken van Bergen op
Zoom op gang te brengen.38
Hij was brouwer in brouwerij 'De Raam', gele
gen in de Korenbeursstraat. Zijn pand bood hij
aan als schuilkerk voor katholieke Bergenaren.
In 1675 was 'De Raam' als schuilkerk en brou
werij eigendom van zijn zoon Johannes Noij
dens, broer van begijn Catelijn.39 Deze Catelijn
Noijdens was de tante van Catharina Noijdens,
begijn te Herentals, die reeds vermeld werd in
het artikel dat eerder geplaatst werd in Water
schans IV-2005.
De Waterschans 3 - 2013
116
Verder onderzoek in de archieven werd nog een
viertal begijnen aangetroffen waarvan niet met
zekerheid kan worden vastgesteld of zij uit Ber
gen op Zoom kwamen. Volledigheidshalve wor
den zij hier vermeld. Het waren:
Heijlwich Peters, vermeld in 1503 op het
begijnhof van Mechelen
Marien Gillis, vermeld in 1530 op het begijnhof
van Mechelen
Maria Jans, vermeld in 1630 op het begijnhof
te 's Hertogenbosch
Cornelia Ooreels, vermeld in 1642 op het
begijnhof van Leuven
Voornoemde vier begijnen buiten beschouwing
latend kan samenvattend worden gesteld dat
Bergen op Zoom ook in de vijftiende en zestien
de eeuw reeds begijnen voortbracht die voort
kwamen uit het milieu van het stadsbestuur
en de middenstand Rekening houdend met de
reeds in 2005 vermelde begijnen, waren zij als
volgt verspreid:
Hoogstraten 13
Mechelen 9
Turnhout 6
Lier 3
Breda 3
Antwerpen 2
Herentals 1
Totaal 37
Voortschrijdend onderzoek in de nog aanwezige
archivalia van de begijnhoven van ondermeer
Mechelen, Antwerpen, Leuven, Diest en Lier zou
nog meer Bergse begijnen naarvoren kunnen
halen.
Noten
De Waterschans 3 - 2013
TAUSTD NU MINE
BERQA VICTRIX
1. G.C.A. Juten, Cartularium van het Begijnhof te Breda,
's Hertogenbosch 1910, 279.
2. Markiezenhof Historisch Centrum (MHC), Archief
Stadssecretarie ISA) Bergen op Zoom, 5080, fol. 172 en
W. van Ham en C. Vanwesenbeeck, Gids voor Oud Bergen op
Zoom, Antwerpen/Haarlem 1983, 49.
3. W. Kramer, Het huis genaamd 'Onse Vrouwe', Bergen op Zoom
1968, 17.
4. Geschiedenis van het oude Wilhelmietenklooster en van het
Bisschoppelijk Instituut St. Marie te Huybergen, Bergen op Zoom
1907, 208.
5. MHC, SA 5070, folio 5, 16 mei 1687.
6. Van Ham en Vanwesenbeeck, 256.
7. MHC, Notarieel Archief (NA) 246, akte 30, 13 december 1680.
8. M. Prou, Provincie, stad ende district van Mechelen, Brussel
1770, II 127.
9. MHC, NA 265, akte 30, 3 juni 1681.
10. MHC, NA 232, akte 2, 18 januari 1695.
11. A.M. Bosters,' Van Indevelde, van Innevelt. De oudste genera
ties (circa 1325-1525)' in De Brabantse Leeuw46 (1994), 88-92.
12. Collectie Steenkamp-Damstra, Centraal Bureau voor
Genealogie (CBG), Den Haag.
13.W.A. van Ham en J.L.C. Weijts, Het Kleine Hof aan de
Goudenbloemstraat te Bergen op Zoom.
Studies uit Bergen op Zoom I. Bijdragen tot de geschiedenis,
Geschiedkundige Kring Bergen op Zoom, 7.
14. MHC, SA 5160, folio 99.
15. MHC, SA 5042, folio 126 - 24 mei 1510, 5043 folio 297 - 5 juni
1523, 5161 folio 23 - 24 mei 1510, 5168 folio 19 - 10 mei 1520,
5172 folio 46-5 juni 1525.
16. MHC, SA 5200, folio 60, 10 september 1569.
17. MHC, SR 5232, folio 48, 20 februari 1702.
18.J.W.M. Weijts, 'Friscus' in De Brabantse Leeuw 30 (1981), 78.
19. MHC, NA 117, akte 15 januari 1667.
20.Th.G.A. Bos, 'De afstammelingen van de vroeg-16e eeuwse
Bergen op Zoomse waagmeester Cornelis Claessen van
Hove' in De Brabantse Leeuw3 (1954), 135, 145 en 162.
21. C.J.J. van de Watering, 'Bergen op Zoomse potbakkersfa-
milies tussen 1600 en 1800' in: C.J.F. Slootmans, L.J. Weijs
en C.J.J. van de Watering (eds): Tussen hete vuren. Deel II.
Techniek en produkt, familiebetrekkingen en archivalia van de
Bergen op Zoomse potmakers. Volume 19 van Bijdragen tot
de Geschiedenis van het Zuiden van Nederland, Stichting
Zuidelijk Historisch Contact 1970, 84-86.
22. Jaarboek van Hoogstraten's Oudheidkundige Kring (HOK)
1976, 64.
23.HOK 1975, 37.
24.HOK 1974, 36.
25. MHC, SA 5173, folio 52, 13 juni 1526.
26.C.J.F. Slootmans, Paas - en Koudemarkten te Bergen op Zoom
1365-1565, Tilburg 1985, 1496.
27. MHC, SA 5186, folio 37.
28.MHC, SA 5183, folio 9-29 mei 1546 en 5183 II, folio 10,
31 mei 1545.
29.CBG, Collectie Muschart 14S.
30.A.M. Bosters, 'Van de Coeveringh' in De Brabantse Leeuw 56
(1-2007), 27-40.
31. A. van Roode, 'Jacob Obrecht en Bergen op Zoom' in De
Waterschans IV- 2005, 141C.J.F. Slootmans, Paas- en
Koudemarkten I, 349 en C.J.F. Slootmans, 'De Hoge Lieve
Vrouwe van Bergen op Zoom' in De Ghulden Roos 1964, 42-43.
32.MHC, SA 5039, folio 281, 7 december 1465.
33.MHC, SA 5125, folio 70.
34.MHC, SA 5268, folio 27, 13 augustus 1468.
35.MHC, SR 5041, folio 271, 22 maart 1504.
36.CBG, Collectie Steenkamp-Damstra. K.N. Korteweg,
Rechtsbronnen van Woudrichem en het Land van Altena, Utrecht
1948, 72 no. 97 en Archief van de Nassause Domeinraad,
Nationaal Archief den Haag, no. 507.
37. Wilhelmietenarchief, Huijbergen: Kasboek I, 34 26 oktober
1672 f 33,= en 24 september 1674 49,=.
38.Ch. de Mooij, Geloof kan Bergen verzetten, Hilversum 1998, 406.
39.W.A. van Ham, 'De Korenmarkt te Bergen op Zoom en het
kazernegebouw aldaar' in.- De Ghulden Roos 28(1998), 96 De
Mooij, 443.
117
