Een onbekend portret van Anthoni's van Glymes door Jan Gossaert Jan Peeters De schilder Jan Gossaert van Mabuse (Jean Gossart de Maubeuge, 1478 - 1532) was één van de kunstenaars die een belangrijke bijdrage geleverd hebben aan de schittering van het Habsburgse hof in de Nederlanden in de eerste decennia van de zestiende eeuw.1 We hebben het over de jonge jaren van Karei V, een periode die bij het grote publiek in Ne derland weinig bekend is. Het Habsburgse hof was eerst in Mechelen gevestigd, waar de land voogdes Margaretha van Oostenrijk zetelde, en later in Brussel. De uitstraling en de schittering van het hof werden niet alleen uitgemaakt door talrijke en diverse vormen van kunst (literatuur, muziek, architectuur, wandtapijten, goud- en zil verwerk, sculptuur, schilderijen), maar ook door de individuen die het hof bevolkten, de leden van de hoge adel, die vaak een gedegen opleiding hadden genoten en geschoold waren in filosofie en de klassieke letteren. Tot deze groep behoorden de Croy's, de Lan- noy's, de Nassau's van Breda en ook de Glyme- sen van Bergen op Zoom, evenals de afstam melingen van de voormalige Bourgondische hertogen in bastaardlijn. Eén van die afstammelingen was Philips van Bourgondië, zoon van Philips de Goede, die de functie vervulde van Admiraal van de Vloot in Zeeland. Hij was een van de eerste echte renais- sance-edelen in de Nederlanden. Philips van Bourgondië reisde naar Italië en bezocht Rome in 1508-1509 op een diplomatieke missie, maar tevens om zich te laven aan de nieuwe cultuur en aan de kennis van de Oudheid. Terug in de Nederlanden richtte hij een renaissancehof in op zijn kasteel te Souburg, waar kunstenaars en geleerden kind aan huis waren. Gossaert en de hovelingen Jan Gossaert was een van de kunstenaars die Philips in dienst had genomen; hij werd zijn hof schilder. Gossaert was in het gevolg van Philips meegereisd naar Italië en werd zodoende de allereerste kunstenaar in de Nederlanden die Italië had bezocht, daar de nieuwe cultuur van de renaissance had leren kennen en zich daar door liet inspireren. Het oeuvre van Gossaert bestaat voornamelijk uit religieuze voorstellingen en portretten. Invloed van de Italiaanse renaissance in zijn werk is onder meer herkenbaar in decoratiemotieven die zijn geïnspireerd op vormen uit de klassieke oudheid. Zoals de Italianen was Gossaert geïn teresseerd in het menselijk lichaam. Die belang stelling blijkt uit Gossaert's naakten, maar ook uit weergaven van bijzondere houdingen en draaiingen van het lichaam. Ze komen op ons vaak een beetje vreemd of gekunsteld over. Deze stijl is een voorafspiegeling van wat we aan het eind van de zestiende eeuw zien terug komen als het maniërisme. Toen Philips van Bourgondië in 1524 overleed, ging Gossaert een nieuw dienstverband aan met de neef van Philips, Adolf van Bourgondië. Adolf was heer van Veere en Vlissingen en was Philips' opvolger als Admiraal van de Vloot. Hij had zijn hof in het kasteel Sandenburg bij Vlissingen. Ook Adolf had de renaissance om armd. Aan zijn prachtlievend hof te Sandenburg kon Gossaert zich als beeldend renaissance kunstenaar verder ontwikkelen. Via zijn hoogadellijke werkgevers kwam Jan Gossaert in contact met andere leden van de toenmalige elite in de Nederlanden. Van een aantal van hen schilderde Gossaert het portret, of zijn portretten aan hem toegeschreven. Zo vereeuwigde hij Hendrik III van Nassau-Breda en zijn Spaanse echtgenote Mencia de Mendoza. Ook portretteerde hij koning Christiaan II van Denemarken en zijn echtgenote Isabella van Oostenrijk, evenals hun drie kinderen. Een door Gossaert getekend portret van koning Christiaan werd door Lucas van Leyden in prent gebracht. Christaan was een zwager van keizer Karei V. Hij had om politieke redenen Denemarken moeten verlaten en had zijn toevlucht gezocht in de Nederlanden. In deze periode is Christiaan II ook te gast geweest bij de Glymesen in Bergen De Waterschans 3 - 2013 90 een kap zoals gebruikelijk in de jaren 1520 in Antwerpen. Dit type kappen werd ook in de wij de omgeving van Antwerpen gedragen, zoals in Bergen op Zoom. We zijn daarvan op de hoogte dankzij een zilverstifttekening van twee Bergse vrouwen die Albrecht Dürer bij zijn bezoek aan onze stad in 1520 heeft gemaakt. Van het pa neelschilderij door Gossaert bleken bovendien nog twee zestiende-eeuwse kopieën te bestaan. Origineel en kopieën bevinden zich alle drie in de Verenigde Staten.5 De geportretteerde Anna van Bergen was de echt genote van Adolf van Bourgondië en daarom is het volstrekt begrijpelijk dat het Gossaert was, die haar portret heeft geschilderd. Hij was im mers in dienst bij Adolf, en dus ook bij Anna. Afb. 1: Christiaan II van Denemarken, pen in twee tinte Jan Gossaert circa 1526; Parijs, collectie Lugt. op Zoom; hij heeft in het Markiezenhof gelogeerd.2 Panelen in Amerika In 2009 kwam collega Yolande Kort lever naar mij toe met een bijzonder boek. Het was een facsimile van het zogenaamde Receuil dArras, een be roemde collectie getekende kopieën van portretten van vijftiende- en zes tiende-eeuwse hoge edelen in de Ne derlanden.3 Wie de kopieën hebben gemaakt, is niet bekend. Het zijn te keningen door verschillende kunste naars, de een wat beter dan de ander. De kopieën dateren uit de tweede helft van de zestiende eeuw. In dit boek liet Yolande mij een getekende kopie zien van een portret van Anna van Bergen, dochter van Jan III van Glymes. In het boek bevond zich ook een foto op post zegelformaat van het origineel, een schilderij op paneel dat van de hand van Jan Gossaert bleek te zijn.4 Het portret was mij onbekend, op in ternet vond ik betere afbeeldingen en in kleur. Het bleek om een prachtige voorstelling te gaan: Anna is gekleed in een zwart fluwelen kleed en draagt Afb. 2: Anna van Bergen, olieverf op paneel, Jan Gossaert circa 1525; Williamstown, Clark Art Institute. 91 De Waterschans 3 - 2013

Periodieken

De Waterschans | 2013 | | pagina 4