op de noordelijke helling van de stadsgracht. De
stadsmuur was 2,37 meter breed en was aan de
land- of grachtzijde bekleed met Gobertange.
De bovenkant van de muur lag ongeveer ander
halve meter diep onder de straat. Het is goed
mogelijk dat er onder de kelders van de huizen
van de Antwerpsestaat nog meer resten van de
stadsmuur liggen.
Afb.2: De aangetroffen muren van de Bospoort [rood] en aanvullingen op basis van sporen [oranje], A= Hoofdpoort; B= Voorpoort of
barbacane; C=fragmentje van de torenfundering [geel] met hypothetische reconstructie. Van de aarden wal uit de dertiende eeuw
werden geen sporen meer gevonden.
De Waterschans 3 - 2013
98
Precies in het hart van de stadsmuur verbreed
de de Bospoort naar de voorpoort of barbacane.
Deze bestond uit twee parallelle muren van elk
1 meter dikte. De totale breedte bedroeg 7 meter;
inwendig was hij 5 meter breed.
Helaas kon de lengte van de barbacane niet vast
gesteld worden. Hij moet tenminste 9 meter lang
zijn geweest. De bovenzijde van het muurwerk
lag ruim 1,60 meter onder de straat, nauwelijks
hoger dan de rioolbuizen. Een groot deel onttrok
zich dus aan de waarneming.
De hoofdpoort, de barbacane en de stadsmuur
waren tegelijk gebouwd. Alles was opgetrokken
uit rode baksteen met het formaat 6 x 12 x 26
centimeter, in zachte witte kalkspecie (10 lagen
77 cm). Het zuidelijke gedeelte van de hoofdpoort
stak twee meter in de gracht en was daar traps
gewijs op de helling van de gracht gemetseld.
Dit toont aan dat de gracht al bestond toen de
poort gebouwd werd.
Afb.3: Fragment van de stadsmuur uit de veertiende eeuw,
recht onder Antwerpsestraat 9. Foto Jason Muller.
Schriftelijke bronnen
De oudste vermelding van de Bospoort dateert
uit 1399. Aangenomen wordt, dat de poort samen
met de stenen omwalling in het tweede kwart
van de veertiende eeuw gerealiseerd werd. Het
aangetroffen steenformaat van de Bospoort, dat
vrijwel identiek is aan het middelste gedeelte van
Wouwsepoort, sluit daar goed bij aan.
In 14-82 is sprake van 'het ghelint' buiten de Bos
poort, waarmee misschien de voorpoort of een
constructie aan de overkant van de gracht be
doeld werd. In 1507 noemt men dit 'het bolwerck'.
In 1514- werden twee torens aan weerszijden van
de voorgevel gebouwd. Deze waren net zo hoog
als het dak van het gebouw en werden in 1598
door Aalbrecht Tot Vadder getekend (als kopie
van een oudere prent)4. Vanwege het reeds ge
melde gebrek aan graafwerk onder de stoepen,
kon van deze torens nauwelijks iets teruggevon
den worden, op één klein fragmentje na. Tegen
de stadsmuur, op de hoek tussen muur en voor
poort, bevond zich
een secundaire
klamp van rode bak
steen met een for
maat van 41/2/5 x 9 x
18 centimeter.
Waarschijnlijk is dit
de aanzet geweest
van een van de to
rens, die aan de land
zijde van de stads
muur stonden op de
overgang van hoofd
poort naar voorpoort.
Afb.4: Detail van de tekening van
Aalbrecht Tot Vadder uit 1598.
Het Bergse Bos
De bouw van de Bospoort betekende een grote
verandering voor het zuidelijke gedeelte van de
binnenstad. De zigzag verlopende Bosstraat werd
nu de belangrijkste toegangsweg naar de Grote
Markt. De oudere toegangen via de Hoogstraat
en de Huijbergsestraat werden door de stads
muur afgesloten. Buiten de Bospoort werd een
landweg aangelegd die de huidige Antwerpse
straat volgde, over het voormalige Plein XIII, tot
bijna tegen de Erasmuslaan. Daar maakte de
weg een knik naar het noordoosten om aan te
sluiten op een viertal oudere landwegen: de meest
zuidelijke via de Galgenbaan en Vondellaan naar
de Oude Huijbergsebaan, ten noorden ervan de
oorspronkelijke weg naar Huijbergen die via de
Kerkstraat en Huijbergsestraat naar het voorma
lige Cort Heijligersterrein leidde en vervolgens
aansloot op de Huijbergsebaan, daarboven de
Balsebaan die aansloot op de Balsedreef, en een
99
De Waterschans 3 - 2013
FAUSTD NUMINE
BERGA VICTRIX
