m jaaaaiÉjfe Tv:-' A nog noordelijker route naar enkele boerderijen bij de Vijverberg-Zuid. De huidige Antwerpse straat naar Hoogerheide bestond nog niet toen Jacob van Deventer in het midden van de zes tiende eeuw de stad en haar omgeving tekende. Binnen de vier genoemde landwegen lag het 'Bos van Bergen', waar de Bospoort naar ge noemd werd. Dit bos, dat aan de oostzijde be grensd werd door de Churchilllaan, maakt op de kaart van Van Deventer een wat kunstmatige indruk. Waarschijnlijk was het een doelbewust in stand gehouden of zelfs aangeplant stukje bos op de overgang van twee landschappen. De ondergrond van dit gebied bestond oorspronke lijk geheel uit stuifzand en was als akker onge schikt. Ten noorden en noordoosten van het bos (nu de wijk Gageldonk-West) lagen echter wel vruchtbare gronden en die waren rondom de stad vrij zeldzaam5. Het is denkbaar dat bij een overheersende zuidwestenwind het Bergse Bos het stuifzand moest beteugelen en zo de akkers moest beschermen. Toekomstig onderzoek in die wijk zal wellicht kunnen aantonen of deze theorie klopt. De voorstad Buiten de stadspoorten ontwikkelde zich bebou wing, die geleidelijk de vorm van wijken of 'voor stadjes' aannam. De kaart van Van Deventer toont de buurt buiten de Bospoort in zijn meest ontwikkelde vorm. Er waren onder meer een Kolveniershof (van het gilde van de schutters, die met buskruit schoten), een smouterij (voor plantaardige olie), een blekerij en een wijngaard gevestigd6. Bij het vervangen van de riolen in de Antwerpse straat werden delen van de westelijke rooilijn van de oude straat teruggevonden. Die lag 5,70 meter voor de huidige rooilijn. Voor Antwerpse straat 24 werd direct onder het asfalt een muur gevonden van 4,50 meter lengte, die de voorge vel van een huis uit de vijftiende eeuw vormde. Het baksteenformaat bedroeg 4x10x21 centi meter. Ter hoogte van nummer 30 lagen nog meer ge velfunderingen. Deze waren 7,25 meter lang en hoorden waarschijnlijk bij twee huizen. In een ervan werd een haardplaats gevonden die was opgebouwd uit een platte plaat van Gobertange, omringd door een krans van halve bakstenen. Het steenformaat bedroeg 5 x 10 x 20 centimeter, wat eveneens op een bouwtijd in de vijftiende Afb.5: Muren van de huizen in de voorstad, buiten de Bospoort. Foto gemeente BoZ. eeuw wijst. Later was de haard buiten gebruik gesteld en afgedekt door een lemen vloer. In die leem werd een mesheftje uit de zestiende eeuw gevonden. Voor Antwerpsestraat 32 en 34 kwam een derde muurfragment tevoorschijn, dat aanmerkelijk ouder was. Het was een gevel van 6,20 meter lengte, anderhalf steens dik en opgebouwd uit donkerrode bakstenen in zachte specie. Het for maat 51/2 x 10V2 x 22 centimeter wijst op een bouw tijd in de tweede helft van de veertiende eeuw. Niet ver daarvandaan werd een messing lepel gevonden die uit de periode 1375-1400 dateert. Afb.6: Lepei, veertiende eeuws, gevonden in de Antwerpsestraat. De Waterschans 3 - 2013 100 De vondsten tonen aan dat het gebied al in de veertiende eeuw bewoond werd, wat overeen komt met de vele ophogingen van de ondergrond vanaf het einde van de dertiende eeuw. Een waterput Midden in de straat, recht voor de voormalige dansschool van Rien Janvier, stuitten de grond werkers op een grote gemetselde waterput. Deze put was vrij slordig gemetseld en een beetje ovaal. De inwendige doorsnede was 2,35 tot 2,52 meter. Helaas was de put helemaal met zand en puin volgestort. Om het grondwater te bereiken, moet hij tenminste 10 meter diep zijn geweest. De stenen waarmee de put was gemetseld had den formaten van 4 x 8V2/9 x 18 centimeter, die wijzen op een bouwtijd in het begin van de zes tiende eeuw. De put was ingegraven vanuit het zelfde niveau als de bestrating van natuursteen keitjes. Die kon op basis van de onderliggende lagen in de zestiende eeuw gedateerd worden. Het ligt dan ook voor de hand dat bestrating en waterput uit dezelfde periode dateerden. jWm& Afb.7: De grote openbare drinkwaterput in de Antwerpsestraat. Foto gemeente BoZ. Gelet op de positie van de put, gaat het om een openbare drinkwatervoorziening. In de stadsre kening van 1475/1476 wordt een 'nieuw te maken put buiten de Bospoort' vermeld. Dit lijkt wat vroeg voor onze waterput, maar geheel uitslui ten kunnen we het niet. Afb.8: Positie van de aangetroffen muren en waterput in de Antwerpsestraat. Het einde van de eerste Bospoort In 1584, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, werd de Bospoort afgesloten en vanaf 1588 geleidelijk aan afgebroken. Een klein vestingwerkje buiten de poort werd in 1591 omgevormd tot een ravelijn en na demping van stukken van de gracht werd dit tot een bastion uitgebouwd. Aan de weste lijke flank van dit bastion begon men in 1591 een nieuwe Bospoort te bouwen. Deze bevond zich gedeeltelijk onder de huidige Auvergnestraat. - - v Êrrma Afb.9: Detail van de tekening door Vaientijn Klotz, 1671. De onttakelde Bospoort met valhek staat in het middenlinks op de voorgrond een wachthuis tegen de wal van het bastion 101 De Waterschans 3 - 2013 FAUSTO NÜMINE BERGA VICTRIX gevellijn -tf'Ws.-w. -

Periodieken

De Waterschans | 2013 | | pagina 9