De bezettingstijd
Enige tijd na het uitbreken van de oorlog kwam
er een voorlopig einde aan de woonbestemming
van het pand. De bezetter zocht een militair hoofd
kwartier in de stad en vorderde hiertoe het
woonhuis van de familie Testers-de Meulemeester.
Het gezin werd gedwongen te vertrekken en
week in 194-3 uit naar een adres in Steenbergen,
want ook de villa van de familie in Halsteren was
inmiddels door de Wehrmacht gevorderd. Het
pand in de Steenbergsestraat zou tot de bevrij
ding in oktober 1944 als Ortskommandantur fun
geren (afb. 20). De Duitse garnizoenscomman
dant Hauptmann Schmitt en zijn staf deelden er
nu de lakens uit, niet alleen in het huis, maar in
de hele stad10.
Afb. 20: Canadese tanks voor de Ortskommandantur.
Toen de bezetter tot over de Zoom verdreven was,
werd het pand direct als commandopost in ge
bruik genomen door de bevrijders. Ook Civil
Affairs en een liaisongroep van de Ordedienst
werden er ondergebracht. Op 28 oktober vond
er pal voor de deur nog een bijzonder tragische
gebeurtenis plaats. Enkele Duitse bataljons wa
ren weer doorgedrongen tot in het noordelijk deel
van het centrum, waarbij een groep infanteristen
van de Argyll and Sutherland Highlanders op straat
voor hun commandopost een granaat in hun
midden kregen. Negen
manschappen en drie
burgers kwamen hierbij
om het leven (afb. 21 )11
Beschadigingen en re
paraties aan de voor
gevel (onder andere en
kele opnieuw gekapte
hardstenen balkonbal-
lusters) herinneren aan
dit vreselijke voorval. In
wendig zijn tijdens de
restauratiewerkzaam
heden in 1999 nog gra
naatscherven in het ko
zijnhout aangetroffen.
Op een tussenvloer van
de bovenverdieping lagen
anno 1998 als stille ge
tuigen van de bezettings
jaren nog delen van Duit
se kranten en geadres
seerd pakpapier van een
afzender uit Düsseldorf.
De Belastingdienst en de Gemeente
Na de bevrijding kwam het pand vrij, een gelegen
heid die de Belastingdienst aangreep om het
inmiddels ontstane ruimtegebrek op te lossen.
De Staat der Nederlanden was al eigenaar van
Steenbergsestraat 29 en vanaf 1945 werd ook
nummer 27 gehuurd om er de Ontvanger en een
kleine douanepost te vestigen. De familie Testers
keerde niet terug naar Bergen op Zoom, maar
verhuisde naar Kloetinge. Na het overlijden van
Adrianius Testers in 1951 verwierf de Staat in
februari 1952 het pand in eigendom van de wedu
we Testers-de Meulemeester. Hierop volgde een
flinke verbouwing, waarbij veel kastenwanden
en schouwen werden gesloopt. De separatie
tussen de zaal en de tuinkamer werd verwijderd,
zodat er één grote kantoorruimte ontstond. Het
meest ingrijpend was echter de samenvoeging
van het achterste gedeelte van de hal met de
keuken en de tuinkamer, waarbij veel monumen
taal stuc- en schilderwerk werd verwijderd. De
publieksingang van het ontvangkantoor werd ver
plaatst van de voordeur naar de achterdeur. Via
het voormalige rijpad tussen de nummers 27 en
29 kon men voortaan via een nieuw gemaakte
doorgang links achteraan de erkervormige serre
bereiken. Daar was de bezoekersbalie. Het ge-
Afb. 21: De 25-jarige
Canadese kapitein Heratd
Mogey van het 15th Field
regiment was een van de
dodelijke slachtoffers van de
Duitse tegenaanval op
28 oktober 1944.
De Waterschans 4 - 2013
138
Afb. 22: Honderden ambtenaren vonden een werkplek in de drie
voormalige 'van Hasselt-panden' rondom het huidige Mineur-
plein. Villa Johanna, op de voorgrond, was in gebruik bij de ge
meente Bergen op Zoom. In het midden van de foto is de nieuw
bouw van de Belastingdienst goed te zien. Deze laagbouw
verbond de voormalige stadsvilla van burgemeester Van Hasselt
met die van zijn dochter. Rechtsboven is de grote iep te zien, die
aan de iepziekte-epidemie van rond 1996 ten prooi viel. Het was
een van de grootste bomen in de stad. Achter de [anno 2013 nog
bestaande] kastanjebomen die ooit de oprijlaan van villa Johanna
flankeerden is de nieuwgevormde tuin te zien die Peer de Koek
na lang touwtrekken met de gemeente Bergen op Zoom voor een
groot deel in eigendom wist te krijgen. De opname is van 1981.
bruik van beide panden voor kantoordoeleinden
zou voortduren tot 1994 en steeds meer ambte
naren zouden er een werkplek vinden (afb. 22).
De inrichtingsdeskundigen van de Rijksgebou
wendienst konden aanvankelijk in elk pand circa
zeventig arbeidsplaatsen creëren. Ondertussen
werd het koetshuis verkocht met het daarom
heen liggende erf, waarbij de nieuwe eigenaar
verplicht werd de raam- en deuropeningen in
de noordelijke gevel dicht te metselen. Ook de
Belastingdienst hield dus niet van pottenkijkers!
Er volgde nog een kleine verbouwing in 1956 en
in 1963 werden de panden verbonden door middel
van een luchtbrug op de eerste verdieping.
Omdat de Inspectie steeds meer ruimte nodig
had werd het Ontvangkantoor in 1965 verplaatst
naar het voormalige postkantoor in de Zuivel-
straat. Dit werd in 1966 weer gevolgd door een
kleinere verbouwing en tenslotte door een laat
ste, grote verbouwing in 1977. Van de originele
indeling van het huis was toen bijna niets meer
herkenbaar en met nieuw stuc- en schilderwerk
werden de authentieke decoraties volledig weg
gewerkt. Aan de tuingevel werd bovendien een
nieuw kantoor gebouwd, waarvoor de grote
aangebouwde erker gesloopt werd. Dit nieuwe
kantoorgedeelte verbond de panden 27 en 29 op
begane grondniveau. Het bestond uit een stenen
aanbouw van bijna 12 meter diep, gevolgd door
een houten noodgebouw dat 24 meter diep was,
zodat zowat de hele voormalige tuin volgebouwd
was. Het was voor de aanvang van deze uitbrei
ding dat de mensen van In den Scherminckel de
eerder genoemde afvalput van het voormalige
pand Den Ancker hebben onderzocht. De Belasting
dienst kon het na deze uitbreiding nog rekken
tot 1991, waarna de Dienst, na een kort verblijf
in een kantoor op Plein 13, definitief vertrok naar
Roosendaal12.
De Gemeente Bergen op Zoom nam in 1992 de
gebouwen over van de Staat der Nederlanden
en vestigde er een dépendance (ten behoeve van
de toenmalige dienst Stadsontwikkeling en -be
heer) die in gebruik bleef tot de realisatie van
het nieuwe stadskantoor. Daarna stonden beide
panden ruim twee jaar leeg in afwachting van
een nieuwe bestemming. Uiteindelijk is het plan
opgevat om te proberen de beide panden te ver
kopen aan partijen die bereid zouden zijn de
woonbestemming terug te brengen. Terwijl de
Stichting Stadsherstel zich zou ontfermen over
het bouwen van vier appartementen in het pand
op nummer 29, werd Steenbergsestraat 27 in
1997 particulier aangekocht met de doelstelling
het pand weer te herstellen tot een enkel woon
huis. Het was uiteraard groot genoeg om er meer
dere appartementen in te maken, maar dat zou
niet gaan zonder het monumentale trappenhuis
te vernietigen.
RESTAURATIE
De voormalige stadsvilla bood na bijna een hal
ve eeuw kantoorgebruik en twee jaar leegstand
een troosteloze aanblik, zowel van buiten als van
binnen (afb. 23). Met behulp van de originele te
keningen van Piet van Genk uit 1892 maakte ar
chitectenbureau Weyts een restauratieplan met
als uitgangspunt het zoveel mogelijk herstellen
van de originele indeling en het aanhelen van
139
De Waterschans 4 - 2013
FAUSTD N LIMINE
BEROA VICTRIX
