een die maar bereid was voor geld informatie te
verzamelen. Onder hen bevonden zich Neder
landers, Belgen en Duitsers. De belangrijkste
punten in het Duitse netwerk in Nederland
lagen bij de Duitse consulaten in Rotterdam en
VLissingen, maar ook in Roosendaal, vanwege
het belang van West-Brabant en van de grens
waarover de informatie gesmokkeld diende te
worden. De Duitsers maakten graag gebruik van
Nederlanders om gegevens over hun potentiële
gevechtsterrein te krijgen zoaLs over de moeiLijke
wateren van de WesterscheLde, de havens van de
Zeeuwse steden en dorpen, en de NederLandse
mijnenvelden en geschutsopsteLLingen. In West
Brabant maakten ze gebruik van Nederlandse
militairen die voor geld informatie gaven.
De Koninklijke Marechaussee kreeg eind 1917
zicht op een organisatie in West-Brabant die tot
doeL had NederLandse miLitaire geheimen aan
de Duitsers te verkopen. Twee RoosendaaLse
broers, Adrianus en ALphons BrugLemans, deser
teurs uit het Nederlandse leger, probeerden
in kroegen contact te maken met Nederlandse
soldaten die in de regio ingekwartierd waren.
De soldaten werden grote sommen geld voorge
spiegeld als ze geheime militaire documenten
kopieerden. De broers zorgden dan voor over
dracht aan de Duitse militaire autoriteiten aan
de Nederlands-Belgische grens. Uit de verhoren
bleek dat de Duitsers vooral interesse hadden
in de Nederlandse militaire maatregelen in
Zeeland en Brabant als een aanval voor de deur
stond.
De meeste gegevens kwamen van Hendricus
Mensink11, een soldaat werkzaam op het
bureau van de commandant van Zeeland. Hij
leverde in 1917 documenten over de verdedi
ging van Walcheren, de oorLogsopsteLLing van
het Nederlandse leger en over de Nederlandse
reactie mocht de Britse vLoot naar WaLcheren
opstomen. Bovendien kopieerde hij stukken van
de commandant over de Levering van geschut
en prikkeLdraad en ander interessant mate
riaaL. In januari 1918 viel hij in handen van de
marechaussee. Het netwerk van de gebroeders
BrugLemans bleef zeker tot ver in 1918 nog
actief en bezorgde de marechaussee veel werk.12
extreme problemen doorgekomen. De heftigste
ervaring was zonder twijfel de komst van de
Belgische vluchtelingen in oktober 1914. Van de
mogelijke gevaren die de Nederlandse neutra
liteit hun regio had kunnen bezorgen, zullen de
meeste Bergenaren zich waarschijnlijk nauwe
lijks bewust zijn geweest.
Notes
Bergen op Zoom Lag in de jaren 1914-1918 in het
brandpunt van de neutraLiteitsprobLematiek.
DesaLniettemin is de stad de oorLog zonder
1 Nationaal Archief Den Haag (verder NA), Archief Generale
Staf (verder GS), inv. nrs. 447 en 449, Stukken betreffende de
bouw van de Stelling West Noord-Brabant 1916-1917.
2 NA, Archief Hoofdkwartier Veldleger (verder HV), inv. nr. 942,
Memorandum van de commandant veldleger 9 oktober 1918.
3 NA, HV, inv. nrs. 190 en 199, stukken betreffende oefeningen
in West-Brabant, mei en juni 1916 en NA, GS, inv. nr. 673,
Oefeningen 1917.
4 De Telegraaf, 15 mei en 30 juni 1915 en Algemeen Handels
blad, 25 en 27 april 1916.
5 R.J.A. van GiLs, W. KLinkert en H. Roozenbeek, Bergen op
Zoom als militaire stad (Den Haag 1996) en W. KLinkert,
'Verdediging van de zuidgrens, 1914-1918', Militaire Spectator
187 (1987) 213-219 en 250-257.
6 Handelingen Tweede Kamer. 29 december 1915, p. 981; 4 fe
bruari 1916, p.1099; 10 juni 1916, p. 2213; 16 januari 1917,
p. 1140; 29 november 1917, p. 539 en 31 januari 1918, p. 1169.
7 E. de Roodt, Oorlogsgasten, ZaLtbommeL 2000 144-149 en
E. Goossen, 'Bergen op Zoom en de BeLgische vLuchte
Lingen', in: R. Beyst ea. (red.), De Groote Oorlog in het klein,
's-Hertogenbosch 2013.
8 H.A.R. Smidt, 'De bestrijding van de smokkeLhandeL door het
Leger tijdens de Eerste WereLdoorLog"', Mededelingen van de
Sectie Militaire Geschiedenis 15 (1993) 43-72.
9 P. Decock, La Dame Blanche. Un réseau de renseignements de
la Grande Guerre, BrusseL 2010 en J. VLeugeLs, De rakkers der
grenzen, BaLen 2012.
10 NA, Archief ministerie van Justitie, inv. nr. 16371, officier van
Justitie in Breda aan de minister van Justitie 9 februari 1915.
11 Amsterdamse handeLsreiziger, aLs dienstpLichtig wieLrijder
afwisseLend geLegerd tussen RoosendaaL en MiddeLburg.
12 W. KLinkert, '"GS III, wachter van den staat". Spionnen en
informanten in, voor en tegen NederLand, 1914-1918', in:
L. Dorrestijn ea (red.) De grote oorlog. Kroniek 1914-1918
deeL 23, Soesterberg 2012, 31-86.
De Waterschans 2 - 2014
68
