en L'Association pour ['art (1892) op, waarvan
Max Elskamp secretaris werd en de zorg had
voor tentoonstellingen en catalogi. Max Elskamp
was daarmee definitief opgenomen in het circuit
van de Belgische kunst. In 1887 maakte hij op
aanraden van zijn vader een bootreis langs de
kusten van Portugal en Marokko, bedoeld om
liefdesverdriet te vergeten.
In 1888 leerde hij Gabriëlle de Meester kennen
met wie hij zijn verdere leven bevriend bleef.
Tot samenwonen kwam het echter niet. Zij
ging ook niet met hem mee op zijn vlucht naar
Bergen op Zoom.
De publicatie L'Aiphabet de Notre Dame de ia
Vierge verscheen in 1901; Elskamp maakte één
houtsnede voor elke letter van het alfabet, opge
bouwd rondom de aanroepingen uit de Litanie
voor Maria. Het is een grafisch werk dat uitge
geven werd door Le Conservatoire de ia Tradition
Populaire, een vereniging die door Elskamp werd
opgericht in 1895. Deze vereniging nam het initi
atief voor het Antwerpse Museum voor Folklore.
Elskamp had inmiddels een grote volkskundige
en folkloristische verzameling aangelegd. Hij
stelde deze collectie in 1903 beschikbaar voor
een tentoonstelling in Brussel. In 1907 werd het
daardoor mogelijk dit volkskundige museum op
te richten, dat bestuurd werd door De Vereniging
tot bewaring der Vlaamse Volksoverleveringen.
Elskamp zat uiteraard in het bestuur van deze
vereniging.
Elskamp schreef in een brief aan Henry van de
Velde van eind 1914 dat hij het bombardement
op Antwerpen nog had meegemaakt en daarna
zijn zwaar beschadigde huis had verlaten. Na
een barre voettocht van 18 uur, waarbij hij af en
toe geslapen had in de bossen, in een kerk en in
een schuur was hij samen met zijn knecht Victor
in Bergen op Zoom aangekomen. Zijn voeten
helemaal kapot, zijn lijf uitgeput. Dat betekent
dat hij pas op 10 of 11 oktober uit Antwerpen
is vertrokken. Wanneer hij precies in Bergen
op Zoom is geregistreerd als vluchteling is niet
helemaal duidelijk. In de eerste weken verbleef
hij in het tentenkamp op Plein 13, later huurde
hij een deel van het huis Zuidsingel 52. In de
brief aan Henry van de Velde beschreef hij de
ellende in het tentenkamp; de zieken en gewon
den en de dood van vele kinderen. In het register
der Belgische Vluchtelingen werd hij ingeschre-
ven als advocaat-letterkundige met als gods
dienst boeddhist.
Omdat hij het in financieel opzicht goed had, kon
hij zich de huur van het huis aan de Zuidsingel
veroorloven. Daar woonde hij samen met zijn
knecht Victor Jan Tierens. Victor, toen onge
huwd en 50 jaar oud, was al heel lang de huis
knecht van de familie Elskamp. Max en Victor
werden op 14 januari ingeschreven op het adres
Zuidsingel M 462, huidig nummer 52.4
In enkele brieven schreef hij dat hij hier twee
kamers had en vanuit zijn woonkamer uitzicht
had op de Oosterschelde en bij helder weer
Tholen kon zien. Het huis huurde hij van Derk de
Jong, een foerier bij de Infanterie, die vanaf 1910
met zijn vrouw en een kind op dit adres stond
ingeschreven. Vanuit dit huis kon hij uitstapjes
maken in de omgeving. Hij woonde hier vlak bij
het station of hij kon de tram naar Tholen pakken.
Die plekken komen later terug in de beschrijvin
gen in zijn gedichten of in brieven aan zijn vrien
den. Vanuit dit huis kon hij ook met de trein naar
Roosendaal, waar hij als secretaris ging werken
op het Belgische consulaat. Hij kon als jurist zo
zijn gevluchte landgenoten bijstaan. Voor zover
bekend was dit de enige juridische baan die hij
in zijn leven bekleedde. Uit deze periode zijn
notities van Elskamp bewaard gebleven die han
delen over de wetgeving voor naar Nederland
gevluchte Belgen. De notities bevinden zich in
de Koninklijke Bibliotheek in Brussel. Overigens
zijn er later brieven van Elskamp gepubliceerd
waarin hij over dit werk vertelt.5
Hij leerde in Roosendaal stad- en landge
noten kennen, onder wie Charles Waterkeyn
(1989-1962), met wie hij op enkele foto's staat.
Waterkeyn was net als Elskamp afkomstig uit
een welgestelde familie. In Roosendaal was hij
actief voor het comité dat de vluchtelingen bij
stond. Waterkeyn gaf er onder andere tekenles
Afb 4.: Zuidsingei 42-58 omstreeks 1910; Elskamp woonde in
het vierde huis van links. foto collectie HCM BoZ)
73
De Waterschans 2 - 2014
