aan de vluchtelingen. Elskamp had ongetwijfeld
ook met andere landgenoten uit de culturele
sector contact. Op Zuidsingel 54 woonde de
beeldhouwer Louis (Jozef Lodewijk) Jacobin
(geboren in 1884 in Rijckevorsel, overleden in
1943 te Borgerhout). Jacobin was vooral bekend
om zijn ontwerpen voor kerkmeubilair en religi
euze beelden. Volgens enkele beschrijvingen zou
hij tijdens zijn verblijf als vluchteling in Bergen
op Zoom hebben geëxposeerd. 6
Ook de schilder Albert (Louis Marie Albert)
Cortvriendt (1875-? uit Brussel woonde in die
tijd met zijn gezin in Bergen op Zoom, namelijk
op het adres Steenbergsestraat 19.
Over zijn tijd in Bergen op Zoom schreef
Elskamp in brieven naar zijn vrienden. Tekenend
voor de eerste maanden van zijn verblijf in het
tentenkamp op Plein 13 is de brief aan zijn
vriend Henry van de Velde:
"Ik heb veel geleden, beste Henry, ik ben 53 jaar
en het is, geloof ik, het einde voor mij. Ik heb
vaak aan jou en de jouwen gedacht gedurende
die lijdensweg die de mijne was.(...j Mijn trouwe
knecht heeft mij niet willen verlaten, hij is bij mij
gebleven; ik eet mijn zwart brood en drink mijn
water met hem. Wij staren elkaar aan, zonder
iets te durven zeggen, want er is geen mees
ter en geen dienaar meer; in de smart zijn wij
gelijk en hij heeft daarbij nog de grote verdienste
verknocht te zijn, waarvoor ik hem niet meer
kan honoreren. Ik ben zeer zwak en heb
lichamelijk veel geleden. Het hart valt bestendig
stil en benauwenissen zijn er het gevolg van;
in het volledig ongerief waarin ik mij bevind is
het me onmogelijk me te verzorgen. Mijn beste
Henry, moge je nooit ondervinden hoe hard het is
andermans trappen te moeten beklimmen, niets
anders te zijn dan een drijvend ding en te weten
dat je zelfs niet zal sterven in het bed waarin de
jouwen bezweken zijn. Ik ben helemaal wit,
mijn benen zijn opgezwollen van het water, dat
langzaam klimt. Als het aan het hart zal komen,
ouwe jongen, zal het met mij gedaan zijn, ik heb
onuitsprekelijk last van mijn hart. Als het aan het
hart zal komen, ouwe jongen, zal dit het ogenblik
zijn om vaarwel te zeggen en eindelijk bevrijd
door de grote slaap die ik me toewens als het
zekerste geluk waar ik op wacht."7
Gilbert Vanhove, een Elskamp-kenner die een
interessant webblog heeft samengesteld over
Max Elskamp, schreef over de correspondentie
tussen Elskamp en zijn Antwerpse vriend Edmond
de Bruyn in de maanden maart-april 1915 In
die brieven prees hij Bergen op Zoom bijna de
hemel in om de lieflijkheid en gastvrijheid van
de jufvrouwenhij beschreef met veel smaak de
Zeeuwse streekgerechten waarvan hij genoot
op zijn uitstapjes naar Tholen en Goes. En hij
schreef over een zwerftocht in Vrederust (la ville
des fous)8 waar hij (in 1915!) de musici van het
jubilerende Euphonia tegenkwam. Maar hij was
wel wat beschaamd toen hij zag hoe 's avonds
de vrije liefde beoefend werd op de dijken, in de
bossen en in de parken van Bergen op Zoom.
Op 6 oktober 1916 keerde Max Elskamp terug
Afb 5.: Max Elskamp (middenj met Charles Waterkeijn (rechtsj (collectie AMVC Letterenhuis Antwerpen}.
De Waterschans 2 - 2014
74
