naar zijn vaderstad. Toen begon voor hem een
nieuwe periode in zijn dichterschap. Zijn mooiste
gedichten verschenen in de jaren 1921-1922. Na
een periode van geestelijke verwarring stierf hij
op 10 december 1931 in de ouderlijke woning
Belgiëlei 138 in de leeftijd van 69 jaar.9
Max Elskamp, de dichter en graficus
Als dichter kende Elskamp twee vruchtbare
perioden. De eerste in de jaren 1892-1898 en de
tweede in de jaren 1 922-1924. Dat wil overigens
niet zeggen dat hij in de tussenliggende periode
geen gedichten schreef. Sommige gedichten zijn
pas vele jaren later uitgegeven. Ook het gedicht
Sous les tentes de t'exode over zijn verblijf in
Bergen op Zoom tijdens de Eerste Wereldoorlog
verscheen pas in 1921, maar werd veel eerder
geschreven. Volgens sommige schrijvers maakte
hij deze bundel al in 1915-1916 in het huis aan
de Zuidsingel in Bergen op Zoom. We moeten
wel een slag om de arm houden voor deze bewe
ring, omdat Elskamp daar zelf niets over schrijft.
De eerste bundel van Max Elskamp was Domi
nical, met een omslagontwerp door Henry van
de Velde. De bundel verscheen in 1892. In 1895
verscheen Six Chansons de pauvre homme pour
célébrer la semaine de Flandre. Het is de eerste
bundel met houtsneden van Elskamp zelf.
Max Elskamp en het symbolisme
In de literatuurgeschiedenis wordt Elskamp tot
de symbolisten gerekend, een stroming van dich
ters die zich afzetten tegen voorgaande stromin
gen als het impressionisme, of in Nederland de
stroming van de Tachtigers. Symbolisten gebruik
ten nogal verheven taal; men zocht overal een
hoger idee achter. Poëzie moest niet gaan over
het alledaagse, maar over alles wat daarboven
uitstijgt. Het gedicht is in hun ogen een instru
ment om in contact te komen met de schoon
heid van de hogere werkelijkheid. Men gebruikte
daarvoor symbolen. In België behoorde Elskamp
tot de groep symbolisten, net als Maurice
Maeterlinck en Emile Verhaaeren. Tot de sym
bolisten in Nederland worden dichters als Albert
Verwey, P.C. Boutens en J.H. Leopold gerekend.
Verbeeldingskracht, spiritualiteit en intuïtie
stonden centraal bij de symbolisten in de tweede
helft van de negentiende eeuw. Er was sprake
van een sterke hang naar het verleden en een
gerichtheid op het onderbewuste, het esoteri
sche en het onverklaarbare. Symbolisten wilden
niet afstandelijk observeren, ze zochten vooral
naar het bijzondere, het fantastische. Ook na
de Eerste Wereldoorlog, toen in de kunst aller
lei nieuwe stromingen populair werden, bleef
Elskamp het symbolisme in zijn gedichten trouw.
Hij heeft daardoor zijn eigen stijl ontwikkeld en
vastgehouden.
Wat het grafische werk van Elskamp betreft, kan
hij eveneens zeker gezien worden als een aan
hanger van de nieuwe stromingen, die een hang
naar het verleden hadden. Ook als graficus kan
hij zeker gerekend worden tot het symbolisme.
Hij maakte prenten en ontwerpen vanuit een
sterke belangstelling voor volkskunst en fol
klore. Een mooi voorbeeld hiervan is de eerder
genoemde publicatie L'Alphabet de Notre Dame
de la Vierge. De vormgeving gaat terug op de
gebruiken in middeleeuwse handschriften om
de beginletters te kalligraferen en de teksten
prachtig vorm te geven.
Bergen op Zoom in Sous les Tentes de l'Exode
Voor Bergen op Zoom is de bundel Sous les Tentes
de l'Exode het belangrijkste werk dat Elskamp
heeft nagelaten. Het werk verscheen drie jaar
na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Het 95
bladzijden tellende werk werd in 1921 uitgegeven
in Brussel bij Robert Sand. Voor deze bundel
kreeg Elskamp de Prix triennal de littérature
francaise. De bundel is helaas nog niet in het
Nederlands vertaald.
Afb 6.: Max Elskamp in Bergen op Zoom, ca. 1915. (collectie
AMVC Letterenhuis Antwerpen)
75
De Waterschans 2 - 2014
