vliegen drie duiven, elk met een olijftak in de
snavel. Ze vliegen niet in dezelfde richting, maar
naar elkaar toe, in een soort driehoek, zodat de
drie olijftakken in elkaar zijn verstrengeld. De
voorstelling is voorzien van een opschrift: "PAX
OPTIMA RERUM /Anno 1648/ 24 OcÜobris]".
De Vrede van Münster
Het Latijnse opschrift betekent letterlijk "Vrede
is het beste der dingen" en bij "1648" denkt
iedereen natuurlijk aan de Vrede van Münster,
het einde van de Tachtigjarige Oorlog. Daar
zou de voorstelling op de haardplaat wel naar
verwijzen. Ik herinnerde me een prachtig schil
derij dat ik in 1974 gezien had van Gerard Ter
Borch. Ter Borch was een zeventiende-eeuwse
landjonker uit Overijssel en tegelijkertijd een
buitengewoon knappe schilder. In 1648 was hij
als een soort beeldverslaggever aanwezig bij de
vredesonderhandelingen in Münster en maakte
een groot aantal portretten van de leden van de
Nederlandse en de Spaanse delegaties. Waar
ik aan terugdacht, was een soort geschilderde
staatsiefoto, een groepsportret, dat hij gemaakt
had van de Nederlandse en de Spaanse ge
zanten op het moment suprême, het ogenblik
waarop ze de eed aflegden op de vredesover
eenkomst.2
Toen ik de tentoonstellingscatalogus er bij pak
te om dat schilderij nog eens te bekijken, zag ik
dat in de bijbehorende tekst een andere datum
vermeld was dan op de haardplaat: 15 mei in
plaats van 24 oktober 1648.3
Waarom zou dat zijn? Ik begon me ook af te
vragen waarom er drie vredesduiven in de voor
stelling te zien zijn, één is toch genoeg? En
bij nader inzien kwam de voorstelling van de
haardplaat me ergens bekend voor, ik meende
me te herinneren dat ik hem wel eens op een
penning had gezien. Ik werd getroffen door
de eenvoud van de voorstelling, de kracht die
uitging van de herhaling van het motief van de
vredesduif. Dergelijke strakke, emblematische
voorstellingen zijn typisch voor zeventiende-
eeuwse penningen. Wie zou de compositie
bedacht hebben en wat zou het precies bete
kenen? Meerdere vragen dus, die om een ant
woord vroegen.
Van Loons Beschryving der Nederlandsche
Historipenningen
Als je iets wilt weten over zeventiende-eeuwse
Nederlandse gedenkpenningen, is de klassieke
aanpak om te kijken wat Van Loon er over zegt.
Gerard van Loon was een achttiende-eeuwse
oudheidkundige die in de jaren rond 1730 een
vierdelige Beschryving der Nederlandsche Histo
ripenningen publiceerde.4
In dit boekwerk zijn de penningen niet alleen
beschreven, maar ook in prenten afgebeeld. Van
Loon geldt vandaag de dag nog steeds als hand
boek.
In het exemplaar in de bibliotheek van het Mar
kiezenhof zag ik dat er inderdaad in 1648 in
Münster een penning was geslagen met precies
dezelfde voorstelling en hetzelfde opschrift of
randschrift als de haardplaat.5
Op het internet zijn enkele afbeeldingen van
deze penning te vinden. Maar in Van Loon zag
ik ook dat er veel meer penningen geslagen
Afb 2: Eed op de vredesovereenkomst door de Spaanse en de
Nederlandse gezanten, olieverf op doek, Gerard Ter Borch 1648
167
De Waterschans 4 - 2014
