neerd en ook niet gedateerd. Aan de haardracht
en de kledij te zien, betreft het een stuk uit het
eind van de zeventiende of de eerste helft van
de achttiende eeuw. De geportretteerde is een
Fransman, omdat de aumusse die hij draagt
kenmerkend was voor de kleding van de hogere
geestelijkheid in Frankrijk.7
De vroegste informatie over dit schilderij is te
vinden in het aankoopdossier uit 1940 en op
de later aangemaakte inventariskaart in het
archief van het Markiezenhof.8
De gegevens zijn niet eenduidig. De afgebeelde
persoon werd aanvankelijk (in 1940) gehouden
voor Emmanuel Théodose de la Tour d'Auvergne,
kardinaal van Bouillon (1643-1715), zwager
van bovengenoemde markiezin Henriëtte
Francisca. Zo wordt hij althans genoemd in
een brief van burgemeester en wethouders. In
de brief doen zij een voorstel aan de gemeen
teraad om vijf schilderijen aan te kopen "die het
hiaat vullen dat er bestaat in de reeks schilde
rijen van Heeren en Markiezen die de gemeente
reeds bezit".9
Op de inventariskaart staat echter ook dat de
geestelijke mogelijk één van de twee broers
van Francois Egon de la Tour d'Auvergne zou
kunnen zijn, dus een zoon van Henriëtte Francis
ca, namelijk Henri Oswald (1671-1747), kanun
nik en Groot Provoost van het Domkapittel van
Straatsburg en in 1740 benoemd tot kardinaal;
óf, "meer waarschijnlijk", Frédéric Constantin
de la Tour d' Auvergne (1682-1732), kanunnik
te Luik en Straatsburg en in laatstgenoemde
plaats later tevens Grand Doyen (Groot Deken)
van het Domkapittel. Hieruit blijkt dat er bij de
aankoop van het schilderij in 1940 wel vermoe
dens waren over de identiteit van de geportret
teerde geestelijke, maar geen zekerheid.
Op grond waarvan er werd gedacht aan een
prelaat uit het geslacht De la Tour d'Auvergne,
is in eerste instantie niet direct duidelijk. In het
schilderij zelf is er immers geen enkele aanwij
zing in die richting. Mogelijk was er sprake van
mondelinge overlevering bij de oorspronkelijke
eigenaren van het schilderij. Wellicht heeft ook
de herkomst een rol gespeeld. Het schilderij
van de geestelijke werd door veilinghuis A. Mak
te Dordrecht aangeboden namens Carolus
Vergroesen (1880-1957), erfgenaam van een
aanzienlijke Bergse familie, samen met portret
ten van markies Karl Philipp Theodor en zijn
echtgenote Elisabeth.10
Als deze drie schilderijen van leden van één
familie langere tijd bij elkaar zijn geweest, is
het goed voorstelbaar dat het portret van de
geestelijke één van de voogden voorstelt van
Marie Henriëtte de la Tour d'Auvergne, de
moeder van Karl Philipp Theodor.11
Tijdens haar minderjarigheid waren de hier
boven genoemde geestelijken, twee ooms en
een oudoom, alle drie gedurende enige tijd
actief als haar voogd.12 Omdat de drie te koop
aangeboden schilderijen lange tijd eigendom
zijn geweest van de familie Vergroesen is het
dus inderdaad mogelijk dat zij al sinds de acht
tiende eeuw bij elkaar zijn.13
De vraag was dus: is één van de drie voogden
in het portret afgebeeld, en wie dan, of gaat het
toch om een andere geestelijke? De inleiding
van dr. W.A. van Ham bij de heruitgave van
Faure's Beknopte historie van de stad Bergen op
Zoom was het eerste uitgangspunt voor mijn
onderzoek.14
In zijn publicatie heeft Van Ham een afbeelding
van het schilderij van de onbekende geestelijke
opgenomen. Hij identificeert hem als Frédéric
Constantin de la Tour d'Auvergne (ca. 1720),
echter zonder argumenten. Naast dit portret
toont hij ook afbeeldingen van de twee andere
voogden van markiezin Marie Henriëtte:
Emmanuel Théodose en Henri Oswald, beiden
in kardinaalskleding.15 Van de laatste twee zijn
nog meer portretten bekend.16 (afb. 2)
Emmanuel Theodose en Henri Oswald zijn aan
hun specifieke gelaatstrekken goed te herken
nen. Als je hun portretten vergelijkt met het
schilderij in het Markiezenhof is het duidelijk dat
daarin iemand anders moet zijn geportretteerd.
Mogelijk zou dat dan dus Frédéric Constantin
zijn. Van hem was echter geen portret bekend,
zodat het maken van een vergelijking niet moge
lijk was en er dus ook geen definitief uitsluitsel
kon worden gegeven over de identiteit van de
geestelijke in het portret van het Markiezenhof.
De kunstenaar Gilles Allou
Omdat er geen (of geen andere) portretten van
Frédéric Constantin bekend waren, was de
volgende stap in het onderzoek het achterhalen
13 De Waterschans 1 - 2015
