Bergen bezongen en beschreven
Gedichten en geuzenliederen uit de
Tachtigjarige Oorlog
Cees Vanwesenbeeck
De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) was een
periode met veel hoogte- en dieptepunten.
Bergen op Zoom en directe omgeving had
behoorlijk te lijden van schermutselingen,
veldslagen en belegeringen. Maar een
bijkomend voordeel van deze militaire aange
legenheden was het verschijnen van geuzen
liederen, gedichten en toneelteksten die
geschreven werden om de heldendaden van de
bevolking of het Staatse leger te prijzen of de
vijand op de hak te nemen. De literaire oogst
van deze oorlogsjaren is te vinden in verschil
lende openbare verzamelingen.
Voor het onderzoek naar de verschillende lite
raire uitingen is het nodig om een overzicht
te geven van de voornaamste gebeurtenissen
tijdens de Tachtigjarige Oorlog rond Bergen op
Zoom.
De eerste twee in de reeks gaan over de aan
vallen van de geuzen op de stad en omgeving.
In 1572 ondernamen zij een aanval op Bergen
op Zoom waar soldaten in Spaanse dienst ver
bleven. In 1574 vond een grote zeeslag plaats
op de Schelde bij ReimerswaaL. Deze zeeslag
is mooi in beeld gebracht, onder meer op een
schitterend wandtapijt dat thans in het Zeeuws
Museum in Middelburg is te bewonderen. Het is
ook mooi in beeld gebracht met de windvanen
in de BinnenscheLde.
Nadat de stad de kant van de Staten-GeneraaL
had gekozen (1577) kwamen de vijandelijke aan
vallen van Spaanse zijde. Een verrassingsaanval
door Parma in 1581 werd ternauwernood afge
weerd. Een grote belegering door de troepen
onder leiding van Parma in de maanden sep
tember tot november 1588 schudde iedereen
wakker. Door slecht weer en ziekten dropen de
Spanjaarden in de nacht van 12 op 13 november
af. Bergen op Zoom kon weer even adem halen.
In augustus en september 1605 vonden twee
aanvallen van de Spanjaarden plaats, waarbij
onder meer de Steenbergse poort schade op
liep. In juni 1606 vond er een nachtelijke aanval
plaats op het Oranje Bolwerk, maar de stad
werd niet ingenomen.
De stad kreeg internationale bekendheid door
het grote beleg tussen 18 juli en 30 oktober 1 622,
toen het Spaanse leger onder leiding van Spino-
La de stad intensief belegerde. Vervolgens is er
de zeeslag op het Slaak bij Nieuw-Vossemeer
op 12 september 1631 te melden. Tenslotte was
er nog een hinderlaag bij de stad op 4 septem
ber 1643, waarbij het leger onder aanvoering
van Willem II van Oranje, de zoon van Frederik
Hendrik, 500 soldaten wist te doden en er ruim
100 gevangen te nemen. Willem werd hiervoor
in het hele land bejubeld.
Wat leverden deze gebeurtenissen op aan lite
raire producten?
Geuzenliederen
Allereerst leverden deze gebeurtenissen een
groot aantal geuzenliederen op. Het woord geus
was aanvankelijk een scheldnaam, afgeleid van
het Franse woord "gueux" (bedelaars, armoed
zaaiers). Het werd gebruikt door KareL van Ber-
Laymont, die de landvoogdes Margaretha van
Parma duidelijk wilde maken dat zij zich niet
ongerust hoefde te maken over het Verbond
der Edelen, dat in 1566 een smeekschrift aan
haar wilde aanbieden. Hij zou gezegd hebben
"...ce ne sont que des gueux het zijn maar
bedelaars). Die spotnaam voor de edelen werd
Later aLs eretitel overgenomen door de strijders
tegen de Spanjaarden.
Om de strijd kracht bij te zetten werden Liede
ren bedacht om de troepen op te zetten tegen
de Spaanse soldaten. Met die Liedjes reageerde
men op aLLerLei gebeurtenissen in het verLoop
van de strijd. Dat kon een afgesLagen beLeg zijn,
maar ook de verheerLijking van de Leiders van
de Opstand. Ook de aanLeiding van de oorLog, de
strijd om het geLoof, was vaak onderwerp van
de geuzenLiederen. Men greep overigens vaak
terug op bestaande meLodieën waar een nieuwe
De Waterschans 2 - 2015
86
