Een inkerving in de gijzelkamer &A rr m l M L V J. Dekker In het midden van de veertiende eeuw werd de westelijke stadspoort van Bergen op Zoom gebouwd, de Lievevrouwepoort. Toen in 1484 het havengebied ommuurd werd, kwam de poort binnen de stad te liggen. Hij is toen ge lukkig niet afgebroken, maar werd in gebruik genomen als gevangenis of beter gijzelcachot. De naam werd daardoor Gevangenpoort. Hierin konden poorters of burgers, ook van buiten de stad, gegijzeld worden bij onderlinge conflic ten die geen verband hielden met strafzaken of misdaden. Sommigen van hen die daar tijdelijk gevangen zaten, hebben inkervingen in het hout aangebracht. Zo staat er boven de deur van de gijzelkamer een deel van een Latijnse spreuk die boven de poort van een klooster stond. De eerste helft van de spreuk is al aangebracht, namelijk: PORTA PATENS ESTO. De plaats bestemd voor de rest van de spreuk is wel gemarkeerd. Blijkbaar heeft de gegijzelde geen tijd gehad om hem af te ma ken, omdat hij eerder werd vrijgelaten. Aangezien het een Latijnse spreuk betreft, moet de maker een ontwikkeld persoon geweest zijn. Bovendien heeft hij de spreuk, die over een andere gebeur tenis gaat, op zijn eigen situatie van toepassing gemaakt. Hiervan volgt verderop de uitleg. Van de volledige spreuk bestaan er twee versies, die voor de betekenis geen verschil uit maken.1 De spreuken luiden als volgt: 1) pórta paténs estó nullf claudatur honésto 2) pórta paténs estó nullf claudaris honésto. Het zijn hexameters. Een hexameter is een vers regel bestaande uit zes deeltjes (voeten). Hij wordt gelezen met de nadruk op elk accent streepje. Deze streepjes zijn voor de uitleg aan gebracht. In zo'n vers zit in het midden altijd een rustpunt (caesuur), hier aangegeven door De letterlijke vertalingen zijn: 'de deur moet open zijn, hij moet voor geen enkel eerlijk persoon gesloten worden' 'jij, deur, moet open zijn, jij moet voor geen enkel eerlijk persoon gesloten worden'. In de tweede versie wordt de deur zelf toegespro ken alsof het een persoon is, gepersonifieerd. De maker vond dus dat hij als eerlijk mens on terecht vastgehouden werd. Het aardige is de omkering in betekenis met be trekking tot de Gevangenpoort. Bij het klooster moet ieder eerlijk persoon naar binnen kunnen, bij de Gevangenpoort mag geen enkel eerlijk persoon opgesloten worden, hij moet naar buiten kunnen. De hexameter is kunstig gemaakt. Ten eerste de alliteratie van de p (porta patens), vervol gens het rijm van de halfverzen: esto - honesto en tenslotte de tegenstelling open (patens) en sluiten (claudatur/claudaris). De spreuk was volgens de overlevering boven de poort van het klooster Asello in Italië aangebracht. Met deze spreuk hangt het volgende Italiaans gezegde samen:2 Per uno punto Martin perse la cappa, 'door één punt verloor Martin zijn mantel'. Deze uitspraak wordt vaak gebruikt wanneer een kleine onbenullige fout onvoorziene en de sastreuze gevolgen heeft. Perdere la cappa be tekent in deze context 'uit een functie ontslagen worden', letterlijk 'de mantel verliezen'. ■Hem _L LJL V I r' Afb. 1: "Porta patens esto", de inkerving in de Gijzetkamer. Foto Marco Vermunt De Waterschans 3 - 2015 130

Periodieken

De Waterschans | 2015 | | pagina 34