Een inkerving in de gijzelkamer
&A rr
m l M
L V
J. Dekker
In het midden van de veertiende eeuw werd
de westelijke stadspoort van Bergen op Zoom
gebouwd, de Lievevrouwepoort. Toen in 1484
het havengebied ommuurd werd, kwam de
poort binnen de stad te liggen. Hij is toen ge
lukkig niet afgebroken, maar werd in gebruik
genomen als gevangenis of beter gijzelcachot.
De naam werd daardoor Gevangenpoort. Hierin
konden poorters of burgers, ook van buiten de
stad, gegijzeld worden bij onderlinge conflic
ten die geen verband hielden met strafzaken of
misdaden. Sommigen van hen die daar tijdelijk
gevangen zaten, hebben inkervingen in het
hout aangebracht.
Zo staat er boven de deur van de gijzelkamer een
deel van een Latijnse spreuk die boven de poort
van een klooster stond. De eerste helft van de
spreuk is al aangebracht, namelijk: PORTA
PATENS ESTO. De plaats bestemd voor de rest
van de spreuk is wel gemarkeerd. Blijkbaar heeft
de gegijzelde geen tijd gehad om hem af te ma
ken, omdat hij eerder werd vrijgelaten. Aangezien
het een Latijnse spreuk betreft, moet de maker
een ontwikkeld persoon geweest zijn. Bovendien
heeft hij de spreuk, die over een andere gebeur
tenis gaat, op zijn eigen situatie van toepassing
gemaakt. Hiervan volgt verderop de uitleg.
Van de volledige spreuk bestaan er twee versies,
die voor de betekenis geen verschil uit maken.1
De spreuken luiden als volgt:
1) pórta paténs estó nullf claudatur honésto
2) pórta paténs estó nullf claudaris honésto.
Het zijn hexameters. Een hexameter is een vers
regel bestaande uit zes deeltjes (voeten). Hij
wordt gelezen met de nadruk op elk accent
streepje. Deze streepjes zijn voor de uitleg aan
gebracht. In zo'n vers zit in het midden altijd een
rustpunt (caesuur), hier aangegeven door
De letterlijke vertalingen zijn:
'de deur moet open zijn, hij moet voor geen enkel
eerlijk persoon gesloten worden'
'jij, deur, moet open zijn, jij moet voor geen enkel
eerlijk persoon gesloten worden'.
In de tweede versie wordt de deur zelf toegespro
ken alsof het een persoon is, gepersonifieerd.
De maker vond dus dat hij als eerlijk mens on
terecht vastgehouden werd.
Het aardige is de omkering in betekenis met be
trekking tot de Gevangenpoort.
Bij het klooster moet ieder eerlijk persoon naar
binnen kunnen, bij de Gevangenpoort mag geen
enkel eerlijk persoon opgesloten worden, hij
moet naar buiten kunnen.
De hexameter is kunstig gemaakt. Ten eerste
de alliteratie van de p (porta patens), vervol
gens het rijm van de halfverzen: esto - honesto
en tenslotte de tegenstelling open (patens) en
sluiten (claudatur/claudaris). De spreuk was
volgens de overlevering boven de poort van het
klooster Asello in Italië aangebracht.
Met deze spreuk hangt het volgende Italiaans
gezegde samen:2
Per uno punto Martin perse la cappa, 'door één
punt verloor Martin zijn mantel'.
Deze uitspraak wordt vaak gebruikt wanneer
een kleine onbenullige fout onvoorziene en de
sastreuze gevolgen heeft. Perdere la cappa be
tekent in deze context 'uit een functie ontslagen
worden', letterlijk 'de mantel verliezen'.
■Hem
_L LJL
V I r'
Afb. 1: "Porta patens esto", de inkerving in de Gijzetkamer. Foto Marco Vermunt
De Waterschans 3 - 2015
130