Karel Philip Theodoor van de Palts-Sulzbach,
verlicht vorst en afwezige markies
Yolande Kortlever
Naar aanleiding van de feestelijke onthulling van het portret van Karel Philip Theodoor van de
Palts-Sulzbach tijdens de Vriendenavond op 6 oktober 2015 hield ik een lezing over het leven van
Karel Theodoor (1724-1799).1 Hij was de voorlaatste markies van Bergen op Zoom. Die lezing heb
ik bewerkt tot onderstaand artikel.
Karel Theodoors jeugdjaren
Karei PhiLip Theodoor werd in de nacht van 10
op 11 december 1724 geboren op kasteel Dro-
genbosch vlakbij Brussel. Zijn ouders waren
Marie Henriëtte de la Tour d'Auvergne (1 708
1 728), ook markiezin van Bergen op Zoom, en
prins Johan Christiaan van de Palts-Sulzbach
(1700-1733) uit het Huis Wittelsbach. Johan
Christiaan was de zoon van Theodoor, palts
graaf van Sulzbach. Sulzbach was een klein
vorstendom in de Oberpfalz. Het echtpaar kreeg
drieënhalf jaar later, op 29 mei 1728, ook een
dochtertje dat helaas dezelfde dag nog overleed.
Marie Henriëtte overleed een maand later aan
de gevolgen van die bevalling. Karel Theodoor
erfde hierdoor haar Nederlandse bezittingen,
ook al was hij nog maar drieënhalf jaar oud.
Zijn erfenis bestond uit het markiezaat Bergen
op Zoom, de heerlijkheden Borgvliet en Sint
Michielsgestel. Zijn oudoom Karl Philipp van
de Palts-Neuburg, keurvorst van de Palts, werd
zijn voogd. Totdat Karel Theodoor meerder
jarig zou worden werd het bestuur over deze
bezittingen overgedragen aan zijn overgroot
moeder Marie Henriëtte Theresia del Caretto,
hertogin-weduwe van Arenberg en Aerschot. In
de praktijk liet zij het bestuur uitvoeren door de
Domeinraad die in het Markiezenhof zetelde.2
De overgrootmoeder nam ook de opvoeding van
de jonge Karel Theodoor op zich in haar kasteel
Drogenbosch. Later werd zij in de opvoeding
bijgestaan door de jezuïetenpater Seedorf en
Albert Josef, markies d'Ittre. Karel Theodoor
kreeg een streng katholieke opvoeding.3
Vijf jaar later, in 1733, overleed ook zijn vader
Johan Christiaan van de Palts-Sulzbach. Karel
Theodoor erfde nu ook de bezittingen van zijn
vader en was daarmee paltsgraaf van Sulzbach
geworden. Het jaar daarop werd hij door zijn
oudoom Karl Philipp naar diens gloednieuwe
paleis te Mannheim gehaald voor het vervolg
van zijn opvoeding. Zijn overgrootmoeder was
boos en intens bedroefd door zijn vertrek. Karel
Theodoor werd nu verder opgevoed door de Je
zuïeten. Daarna studeerde hij gedurende twee
jaar rechten, economie en geschiedenis aan de
universiteiten van Leiden en Leuven. Uiteraard
Afb. 1. Jeugdportret van Karet Theodoor omstreeks 1727,
vermoedelijk door Konrad Manntich. Collectie Kurpfatzisches
Museum te Heidelberg.
11
De Waterschans 1 - 2016
