westelijke Noord-Brabant en elders 11287-17951, 's-Hertogen-
bosch 1980, pp. 128-129.
Zie ook Hansjörg Probst, 'Das groBe Allianzwapen Carl Theo-
dors - Heraldisch-historische Erlauterung', in: Hansjörg Probst,
Claudia Braun, Petra Hesse, Luisa Reiblich, eds., Lebenslust
und Frömmigkeit. Kurfürst Carl Theodor 1724-17991 zwischen
Barock undAufklarung, deel I, Regensburg 1999, pp. 13-15.
3 Rail schreef ten onrechte dat het markiezaat tot 1709 heeft
behoord tot de Oostenrijkse Nederlanden en sindsdien tot de
Generaliteitslanden van de Republiek der Verenigde Neder
landen. Rail, Kurfürst Karl Theodor, pp. 5-6.
4 W.A. van Ham, Het Markiezenhof te Bergen op Zoom. Een over
zicht vanuit de bronnen van zijn geschiedenis tot 1795, Bergen
op Zoom 1986, p. 89; G.A. Huijbregts, 'De Geschiedenis van
Bergen op Zoom XVIII. Tussen Utrecht en Aken 1713-1748', in:
De Waterschans 33 (2003) 3, pp. 90-101, aldaar p. 92.
5 Van Ham, 'Het Doorluchtig Huis van Bergen op Zoom', p. 175;
Rall, Kurfürst Karl Theodor, p. 8. Huijbregts meldt 18 juli 1728
als overlijdensdatum. Huijbregts, 'De Geschiedenis van Ber
gen op Zoom XVIII', p. 92.
6 Van Ham, Het Markiezenhof te Bergen op Zoom, p. 89; Huijbregts,
'De Geschiedenis van Bergen op Zoom XVIII', p. 92.
7 Van Ham, Het doorluchtig huis van Bergen op Zoom, nr. 90
(belening); nr. 197 (volmacht). Genoemd in: Rall, Kurfürst Karl
Theodor, p. 8.
Op 20 augustus 1730 volgde autorisatie ten behoeve van
Herlaar van Maria Henriëtte Theresia del Caretto voor zeg
genschap over de heerlijkheid Sint Michielsgestel en Oud- en
Nieuw-Herlaar. Op 25 februari 1739 verklaarde het leenhof van
de prins-bisschop van Luik dat Carl Theodor was beleend met
de heerlijkheid Sint-Michielsgestel en Herlaar.
Jef van Veldhoven, 'Karel Theodoor de laatste heer van Sint
Michielsgestel, Oud en Nieuw Herlaar en Gemonde (1729 - 1799)',
2008, www.deheerlijkheidherlaar.nl, geraadpleegd 27-2-2016.
Bron: C.Th. Kokke, Inventaris van het archief der gemeente Sint
Michielsgestel, 1949.
8 Rall, Kurfürst Karl Theodor, pp. 8, 10.
9 Ibidem, p. 9. Bron: Friedrich Schmidt, Geschichte der Erziehung
derpfalzischen Wittelsbacher, Berlijn 1899 [Monumenta Germa-
niae Paedagogica 19], p. 164.
10 In oktober 1750 trok D'Ittre, destijds opgeklommen tot eerste
minister, zich terug uit het hofleven. Stefan Mörz, Haupt- und
Residenzstadt: Carl Theodor, sein Hof und Mannheim, Mannheim
1998, pp. 35, 44.
11 Johann Christian Joseph had in zijn testament van 25 juni 1733
bepaald dat Karl Philipp namens Carl Theodor Sulzbach en
Bergen op Zoom moest gaan regeren. Wanneer Karl Philipp
zou komen te overlijden voor de meerderjarigheid van Carl
Theodor, zou Ferdinand Maria Innozenz, hertog van Beieren
deze taak moeten overnemen. Mörz, Haupt- und Residenzstadt,
pp. 27, 30; Rall, Kurfürst Karl Theodor, p. 10.
Marie Anne van Arenberg en Aarschot, grootmoeder van Carl
Theodor, had in haar testament van 12 april 1736 ook als eerste
voogd Karl Philipp genoemd, als tweede Maria Henriëtte en
tot slot eveneens Ferdinand Maria Innozenz. Yolande Kortlever,
'Marie Anne van Arenberg prinses van Auvergne, markiezin van
Bergen op Zoom. Verstoten door familie, vereerd als heilige' in:
De Waterschans 41 (2011) 2, pp. 73-93, aldaar pp. 85-86.
12 Van Ham, 'Het Doorluchtig Huis van Bergen op Zoom', p. 151.
13 Mörz, Haupt- und Residenzstadt, pp. 30, 35.
14 Ibidem, pp. 27, 30; Rall, Kurfürst Karl Theodor, p. 10.
15 Rall, Kurfürst Karl Theodor, p. 10.
16 Ibidem, pp. 16, 228. Hierbij wordt noch een verantwoording,
noch een bronvermelding gegeven.
Van universitaire onderwijzing zijn, behalve van Felix Josef
Lipowsky (1828), geen directe aanwijzingen. Stefan Mörz, 'Vom
nachgeborenen Prinzen zum Erben der Kurpfalz - Von Brüs-
sel nach Mannheim - Kindheit und Jugend Carl Theodors', in:
Hansjörg Probst, Claudia Braun, Petra Hesse, Luisa Reiblich,
eds., Lebenslust und Frömmigkeit. Kurfürst Carl Theodor 1724-
17991 zwischen Barock und Aufklarung, deel I, Regensburg
1999, pp. 17-21, aldaar p. 20.
17 Willem A. van Ham, 'Karl Theodor - Sein Erbe in den Nieder-
landen und sein Andenken in Bergen op Zoom', in: Heimat zwi
schen Sülz und Dhünn. Geschichte und Volkskunde in Bergisch
Gladbach und Umgebung (2003) 10, pp. 2-9, aldaar p. 2.
18 Carl Theodor had geen wettige nakomeling met zijn echtgeno
te. Wel verwekte hij bij vijf vrouwen tien kinderen, die hij allen
erkende en titels verleende. Mörz, Haupt- und Residenzstadt, p.
31; http://www.schloss-mannheim.de/wissenswert-amuesant/
anekdoten/die-prunkvolle-hochzeit/, geraadpleegd 20-1-2016.
19 Van Ham, Het bezit van de heer van Bergen op Zoom, pp. 11-12,
128-129.
20 Mörz, Haupt- und Residenzstadt, p. 35. Bron: Generallandesar-
chiv Karlsruhe, 77/1642; 9-2-1777.
21 Ibidem, p. 60.
22 Ibidem, pp. 17-18, 19. Van Ham schreef echter: "Seine [Karl
Theodors] eigentliche Residenz war Brüssel." Carl Theodor
heeft in Brussel een groot deel van zijn opvoeding genoten,
maar heeft er nooit formeel geresideerd. Willem A. van Ham,
'Karl Theodor - Sein Erbe in den Niederlanden und sein An
denken in Bergen op Zoom', p. 4.
23 Ook Frankenthal leed onder de Franse oorlogen. G.A. Huijbregts,
'Karel Theodoor (1724-1799). Een nieuw boek over onze laatste
markies.', in: De Waterschans 24 (1994) 2, pp. 61-67, aldaar p. 63.
24 In de zelfde periode werden de residentiesteden Rastatt,
Ludwigsburg en Karlsruhe gesticht en werden onder meer in
Bruchsal, Meersburg, Brühl en Potsdam nieuwe (barokke) re
sidenties gebouwd. Mörz, Haupt- und Residenzstadt, pp. 18-19.
25 Kathrin Ellwardt, 'Schloss Mannheim unter Carl Philipp', in:
Bettina C. Franke, ed., Barockschloss Mannheim. Geschichte
undAusstattung, Petersberg 2007, pp. 23-46, aldaar pp. 23, 25.
26 Mörz, Haupt- und Residenzstadt, pp. 31, 51. Bron: Joh. Goswin
Widder, Versuch einer vollstandigen geographisch-historischen
33
De Waterschans 1 - 2016
