Beschreibung der Kurfürstlichen Pfalz, deel I, Frankfurt etc.,
1786, p. 47.
27 EUwardt, 'SchLoss Mannheim unter Carl PhiLipp', p. 25.
28 Zie ook YoLande Kortlever, 'KareL Philip Theodoor van de PaLts-
SuLzbach, verlicht vorst en afwezige markies', afb. 8.
"Im ZeremonieLL der Reichsfürsten, anders als in Frankreich,
hatte das Treppenhaus zentraLe Bedeutung und wurde de-
mentsprechend zentraL pLaziert und prachtig ausgestattet.
Hier begannen die ofizieLLen Empfange. Intrada, Treppen-
podeste, VorsaaL und Korridor boten differenzierte MögLich-
keiten für die AufsteLLung von Hofstaat und WachpersonaL."
De RidderzaaL werd behaLve bij officiële ontvangsten gebruikt
bij openbaar tafeLen en bij informeLe aangeLegenheden aLs
feesten, concerten, ontvangsten en vergaderingen. ELLwardt,
'SchLoss Mannheim unter CarL PhiLipp', pp. 32, 35.
29 ELLwardt, 'SchLoss Mannheim unter CarL PhiLipp', pp. 26, 30, 31.
30 Ibidem p. 41; Mörz, Haupt- und Residenzstadt, p. 31.
31 ELLwardt, 'SchLoss Mannheim unter CarL PhiLipp', pp. 26, 38.
32 ibidem, pp. 26, 38.
33 Mörz, Haupt- und Residenzstadt, p. 31.
34 ELLwardt, 'SchLoss Mannheim unter CarL PhiLipp', pp. 41, 42, 44.
35 Ibidem, pp. 44-45, 54.
36 Mörz, Haupt- und Residenzstadt, p. 31.
37 Kathrin ELLwardt, 'SchLoss Mannheim zur Zeit des Kurfürsten
CarL Theodor', in: Bettina C. Franke, ed., Barockschloss Mann
heim. Geschichte undAusstattung, Petersberg 2007, pp. 47-70,
aLdaar p. 47.
38 In 1748 was Oberbaudirektor ALessandro GaLLi da Bibiena over
Leden en in 1749 ook Oberbaudirektor GuiLLaume d'Hauberat.
ELLwardt meLdt dat ELisabeth Augusta en Friedrich MichaëL,
paLtsgraaf van Zweibrücken, de hand hadden in het vertrek van
de spaarzame d'Ittre in 1750. Direct daarna verhoogde CarL
Theodor de toeLage van zijn echtgenote en ving hij de kostbare
voLtooiing van de residentie te Mannheim aan. In 1756 moest
zeLfs op nagenoeg aLLe Lopende bouwprojecten in het Land
bezuinigd worden ten behoeve van de residentie in Mannheim.
ELLwardt, 'SchLoss Mannheim zur Zeit des Kurfürsten CarL Theo
dor', pp. 47, 50; Mörz, Haupt- und Residenzstadt, pp. 44, 67, 159
(nt. 51). Zie ook Joachim de Bürger, Nicolas de Pigage 1723
1796. Architekt des Kurfürsten Carl Theodor, DüsseLdorf 1996.
In de periode 1780-1795 was Franz Wauters hofbouwmeester
van de keurvorst. Hatto Küffner, Edmund Spohr, Burg und
SchloB Düsseldorf. Baugeschichte einer Residenz, KLeef 1999
[Jülicher Forschungen 6], p. 107.
39 Mörz, Haupt- und Residenzstadt, p. 98.
40 TraditioneeL was dit vertrek een audiëntievertrek, zoaLs onder
KarL PhiLipp, maar CarL Theodor hieLd twee vertrekken ver
derop in de sequentie audiëntie in het kabinet (gesitueerd
in de hoektoren). Gezien de omvang van dit kabinet is het
vermoedeLijk gebruikt voor privéaudiënties. Bovendien duidt
de aanwezigheid van een baLdakijn (een symbooL van rang en
waardigheid) in de tweede antichambre erop dat die ruimte
voor pubLieke audiënties gebruikt werd, zo Lijkt ook een be
schrijving van een Franse ambassadeur uit 1753 te duiden.
ELLwardt, 'SchLoss Mannheim zur Zeit des Kurfürsten CarL
Theodor', pp. 52, 53.
Een ambassadeur schreef dat de heer des huizes vanaf de
RidderzaaL op de eerste verdieping - de ceremoniëLe Looproute
voLgend - beschikte over drie antichambres voorafgaand aan
de hoofdvertrekken. Mörz, Haupt- und Residenzstadt, p. 66.
41 ELLwardt, 'SchLoss Mannheim zur Zeit des Kurfürsten CarL
Theodor', pp. 50, 52-53, 54.
42 Ibidem, p. 52.
43 ELLwardt, 'SchLoss Mannheim unter CarL PhiLipp', p. 41; ELLwardt,
'SchLoss Mannheim zur Zeit des Kurfürsten CarL Theodor', p. 50.
44 ELLwardt, 'SchLoss Mannheim zur Zeit des Kurfürsten CarL
Theodor', p. 56.
45 Ibidem, pp. 55-56.
46 Mörz, Haupt- und Residenzstadt, p. 51.
47 Bij de residentie te Mannheim werden omstreeks 1743 in het
Kaufhaus aLLe regeringsinsteLLingen ondergebracht. Ibidem,
pp. 41-42.
48 Ibidem, pp. 67, 134.
49 Ibidem, p. 134.
50 Ibidem, p. 51.
51 Ibidem, pp. 19, 134.
52 In 1743 verbLeef CarL Theodor voor de zomer in Schwetzingen,
maar dit verbLijf werd ingekort vanwege dreigend oorLogsge
weLd van de Oostenrijkse SuccessieoorLog. Omdat door de
oorLogshandeLingen ook de inkomsten van de keurvorst terug
Liepen, zag CarL Theodor zich genoodzaakt te bezuinigen op
personeeL en op festiviteiten. Sinds een voorLopig vredesak
koord werd gesLoten in 1745, werden de bezuinigingen Lang
zaam opgeheven, tot circa 1750. Ibidem, pp. 41-42, 134.
53 Ibidem, pp. 46, 51.
54 http://www.schLoss-schwetzingen.de/schLoss/gebaeude/
appartement-carL-theodor/, geraadpLeegd 23-2-2016.
55 http://www.schLoss-schwetzingen.de/schLoss/gebaeude/
appartement-eLisabeth-augusta/, geraadpLeegd 23-2-2016.
56 ELLwardt, 'SchLoss Mannheim zur Zeit des Kurfürsten CarL
Theodor', p. 47; Mörz, Haupt- und Residenzstadt, p. 159 (nt.
51). Bronnen ELLwardt: Stephan Mörz, 'Keine ideaLe Ehe - CarL
Theodor und ELisabeth Auguste', in: Hansjörg Probst, CLau
dia Braun, Petra Hesse, Luisa ReibLich, eds., Lebenslust und
Frömmigkeit. Kurfürst Carl Theodor [1724-1799] zwischen Ba-
rock undAufklarung, deeL I, Regensburg 1999, pp. 23-28; Step
han Mörz, Die letzte Kurfürstin. Elisabeth Augusta von der Pfalz,
die Gemahlin Karl Theodors, Stuttgart/BerLijn/KeuLen 1997.
De Waterschans 1 - 2016
34
