of een instelling wél in persoon bezocht. Por
tretten werden ook regelmatig cadeau gedaan
aan andere vorstelijke hoven, vrienden, ken
nissen en lieden die zich verdienstelijk hadden
gemaakt jegens de vorst. Deels valt bovenver
melde behoefte aan portretten daarom ook uit
deze tweede belangrijke functie te verklaren.
Portrettypen: indeling en chronologie
In vergelijking met schilderijen van andere vor
sten in de tweede helft van de achttiende eeuw,
zoals bijvoorbeeld die van onze stadhouders
Willem IV en Willem V, is de grote verscheiden
heid aan voorstellingstypen en thema's van de
portretten van keurvorst Carl Theodor opvallend.
Het is niet mogelijk om in De Waterschans de
iconografie van Carl Theodor volledig en uitput
tend te behandelen.3 Daarom zullen we hier
alleen de belangrijkste typen en varianten van
de geschilderde portretten de revue laten pas
seren.4 Overigens is de vorst niet alleen in
schilderijen afgebeeld, maar ook in sculptuur,
porselein, munten, penningen, prenten en zelfs
op bedrukt katoen.
De geschilderde portretten vallen thematisch
uiteen in drie hoofdgroepen: staatsieportretten,
kleine representatieve portretten en informele
portretten. Staatsieportretten zijn portretten
waarin Carl Theodor in al zijn waardigheid en
met al zijn vorstelijke attributen is weerge
geven. Ze hebben een relatief groot formaat.
Kleine representatieve portretten zou je "staat
sieportretten in het klein" kunnen noemen. Ook
hier is Carl Theodor als vorst afgebeeld, maar
op een minder spectaculaire wijze, slechts met
een enkel attribuut en in een schilderij op een
kleiner formaat. Portretten waarin de nadruk
meer lijkt te liggen op menselijke en informele
aspecten dan op de vorstelijke kwaliteiten van
Carl Theodor, noemen we informele portretten.
Chronologisch gezien is de groepering iets inge
wikkelder. Er zijn staatsieportretten die direct
aan het begin van de regering van Carl Theodor
zijn vervaardigd en er is een groep die ongeveer
dertig a veertig jaar later pas tot stand is geko
men. We zullen daarom spreken van "vroege"
en "late" staatsieportretten. De kleine represen
tatieve portretten zijn nader in te delen volgens
de kleding die Carl Theodor in de voorstelling
draagt: een hermelijnen mantel, een pronk-
harnas of een regimentsuniform. We gebruiken
voor de gelegenheid de termen "mantel-", "har
nas-" en "uniformportretten". Mantel- en har-
nasportretten zijn gedurende het gehele leven
van de keurvorst vervaardigd, maar uniformpor
tretten pas vanaf 1773. Informele portretten van
Carl Theodor kennen we vanaf 1755.
De schilderijen worden hier in chronologische
volgorde behandeld: vroege staatsieportretten;
mantel- en harnasportretten; informele portret
ten; uniformportretten; late staatsieportretten.
Vroege staatsieportretten
Zoals gezegd: Staatsieportretten zijn plechtige
portretten waarin de vorst met al zijn regalia,
zijn vorstelijke attributen, en in al zijn waardig-
Afb. 1. Staatsieportret door Desmarées, 1743-1744. Collectie
Kurpfalzisches Museum Heidelberg
De Waterschans 1 - 2016
36
