Het mantelportret door Therbusch
Een interessant mantelportret van Carl Theodor
werd in 1763 vervaardigd door Anna Dorothea
Therbusch (1 721 -1 782). Therbusch was een
vrouwelijke schilder in een periode waarin dat
ambacht eigenlijk alleen door mannen werd
uitgeoefend. Zij was de dochter van een por
tretschilder in Berlijn en had het vak van haar
vader geleerd. Reeds als kind gold ze als een
beroemdheid, maar ook op latere leeftijd moet
Anna Dorothea een bijzondere persoonlijkheid
zijn geweest. Tijdens haar bezoek aan Parijs
(1 765-1 767) maakte ze grote indruk op Dide
rot.15 Kort tevoren, van 1 763-1 764, verbleef
Anna Dorothea in Mannheim. Ze werd met veel
egards ontvangen aan het hof van Carl Theodor.
Haar ontmoeting met de keurvorst resulteerde
in twee opmerkelijke portretten, één daarvan is
het mantelportret.16
In dit portret is Carl Theodor recht van voren
afgebeeld. (afb. 19) Wat het stuk zo bijzonder
maakt, is de open houding en de uitgesproken
sympathieke, menselijke uitstraling van de
vorst. De beschouwer lijkt een rechtstreeks
contact te hebben met de geportretteerde, je
zou zo een gesprek kunnen beginnen. Men kan
zich niet aan de indruk onttrekken dat er sprake
moet zijn geweest van een bijzonder goede in
teractie tussen de keurvorst en de schilderes.
Maar behalve die elementen van natuurlijke on
gedwongenheid en sympathie, heeft het schil
derij ook traditionele kenmerken van een for
meel mantelportret, al zijn van de bijbehorende
regalia slechts de hermelijnen mantel en de
keten van de Hubertusorde afgebeeld. Schilde
rijen waarin de vorst met zijn vorstelijke symbo
len recht van voren is weergegeven, behoren tot
een eeuwen oude traditie. Dit type portret gaat
terug op afbeeldingen van Christus als heerser
van hemel en aarde (de zogenaamde Majestas
Domini) of als schepper van het heelal (Christus
Pantokrator). (afb. 20) Of Anna Dorothea Ther
busch met haar schilderij van Carl Theodor
bewust wilde refereren aan dergelijke voorstel
lingen, is niet bekend. Maar de houding, de
oogopsLag en het gebaar waarmee de keurvorst
is afgebeeLd, roept bij de beschouwer zeker as
sociaties op met de voornoemde voorsteLLingen
van Christus.
In de tweede helft van de achttiende eeuw vond
Afb. 19. Mantelportret door Therbusch, 1763. Collectie ReiB-
Museum Mannheim
Afb. 20. Majestas Domini, mozaïek, 6e eeuw. Sant'Appolinare
Nuovo, Ravenna
45
De Waterschans 1 - 2016
