Beste lezer
Voor U ligt een nummer van De Waterschans dat
gewijd is aan onze voorlaatste markies, Carl Theo-
dor van de Palts-Sulzbach (1 726-1 799). De aan
leiding voor deze keuze is de recente schenking
van een fraai portret van de markies door mevrouw
B. Feber-Schwellengrebel aan de Stichting Vrien
den van het Markiezenhof.
Door Bergse historici is tot nog toe relatief weinig
aandacht besteed aan de markiezen in de acht
tiende eeuw. We weten niet zoveel over de La Tour
d'Auvergnes en over de Sulzbachs. Een handicap
voor nader onderzoek is de omstandigheid dat je
daarvoor al spoedig naar het buitenland moet. De
La Tour d' Auvergnes behoorden tot de hovelingen
van Lodewijk XIV en verbleven meestal in hun
stadspaleizen in Parijs; de Sulzbachs hadden hun
residenties in de Boven- en de Rijnpalts en later
in München. Hoewel de markiezen uit deze ge
slachten dus niet zo vaak in Bergen op Zoom aan
wezig waren, hadden ze wel degelijk een band met
onze stad en, naar het zich laat aanzien, waren
zij als historische figuren ook zeker interessant.
Dat laatste geldt in het bijzonder voor Carl Theo-
dor, zoals bleek uit een lezing die Yolande Kort
lever hield bij de schenking van het schilderij. Het
verhaal van Yolande wordt hier als artikel opnieuw
gepresenteerd. Carl Theodor was van een vol
strekt ander kaliber dan alle eerdere markiezen.
Terwijl zijn voorgangers omschreven kunnen wor
den als kleine adellijke heersers op lokaal niveau,
behoorde Carl Theodor tot de grote Duitse vor
sten. Hij opereerde op Europees niveau. Carl
Theodor heeft een uitgesproken positief imago
nagelaten in de geschiedenis. Hij moet een ver
lichte persoonlijkheid zijn geweest, met een grote
belangstelling voor kunsten en wetenschappen.
De vorst was geliefd bij zijn onderdanen in de
Palts en in het Rijnland. Over zijn leven bestaan
talloze prachtige anekdotes en verhalen. In de
sprookjes van Grimm is er wel eens sprake van
"een koning die woonde achter de bergen...".
Een vorst in een sprookje, zo iemand lijkt Carl
Theodor te zijn geweest.
Bart van Eekelen was bereid een artikel te
schrijven over de paleizen van Carl Theodor,
meer in het bijzonder over de plaats die het
Markiezenhof inneemt binnen het scala van de
residenties van Carl Theodor.
De schenking door mevrouw Feber was aanlei
ding voor Daphne Valentijn en ondergetekende
om een literatuuronderzoek uit te voeren naar
de iconografie van de vorst, naar de vraag wat
voor portretten er nog meer zijn en hoe ze er
uit zien. Over dit onderwerp heeft Daphne bij de
schenking een lezing gehouden; een uitgebrei
der verslag van het onderzoek treft U in deze
Waterschans aan.
Tenslotte is er nog een artikel over de voorge
schiedenis van de schenking die de aanleiding
was voor dit speciale nummer en over het ge
schonken schilderij zelf.
Voor zover bekend, is Carl Theodor nooit in Ber
gen op Zoom geweest. Toch moet hij een bijzon
dere band met onze stad hebben gehad. Markies
van Bergen op Zoom was de eerste adellijke titel
die Carl Theodor verwierf. Hij ontving deze bij het
overlijden van zijn moeder in 1 728, dat zal hij niet
snel vergeten zijn. Later deed Carl Theodor iets,
wat geen markies vóór hem ooit heeft gedaan:
hij nam de drie kruisjes van Bergen op Zoom
prominent op in zijn eigen
wapenschild. Dat vorste
lijke wapen was overal in
zijn omgeving aangebracht;
niet alleen boven de poort
van zijn paleis, maar ook
op allerlei gebruiksvoor
werpen en zelfs in de ge
vels van de Hofapotheken
in Heidelberg en Mann
heim. Daardoor moet Carl
Theodorelke dag aan Ber
gen op Zoom zijn herinnerd
De relatie tussen de voorlaatste markies en het
Bergse Markiezaat is nog grotendeels onont
gonnen terrein. Van Bergse zijde heeft eigenlijk
alleen Dr. W.A. van Ham over dit onderwerp ge
publiceerd. Misschien mag deze Waterschans
ook anderen inspireren tot nader onderzoek.
Jan Peeters, hoofdredacteur
Heidelberg,
gevelsteen Hofapotheke
5
De Waterschans 1 - 2016
